Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Sanat Tarihi Bölümü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2021
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Mehmet Fatih GÜDEN
Danışman: Yalçın Karaca
Özet:
VAN’IN GÜRPINAR İLÇESİNDE BULUNAN HRİSTİYAN DİNİ MİMARİSİ
ÖZET
Van İli Gürpınar İlçesi, Hristiyan dini mimarisi bakımından oldukça
önemli bir bölgedir. Tez dönemi boyunca Gürpınar İlçesi’ne bağlı 79 köy ve
mezraları kapsamlı bir saha araştırmasıyla incelenmiştir. Bu çerçevede tespit
edilen yapıların mimari ve plan özellikleri tek tek incelenerek, fotoğraf ve
çizimlerle desteklenip katalog oluşturulmuştur. Bu çalışmalar esnasında Sanat Tarihi metotlarına bağlı
kalınarak, yapılar hakkındaki araştırmalar sonuçlandırılmıştır.
Yapılan incelemeler sonucunda Gürpınar İlçe sınırları
içerisinde kısmen ayakta kalabilmiş 7 eser tespit edilmiştir. Bu eserlerin
güncel halleri belgelenmiş olup, mimari ve süsleme özellikleri açısından ele
alınmıştır. Tespit edilen iki manastır ve bir kilise yapısı dışındaki mimari
eserler için daha önce yapılmış herhangi bir akademik çalışma olmaması, yeni
tespit ettiğimiz yapıları literatüre kazandırmak bakımından önemlidir. İncelemesini
yaptığımız yapılardan 3 tanesi Ermeni Kilisesi, iki tanesi Ermeni manastırı,
bir tanesi Nasturi Kilisesi ve bir tanesi de Nasturi Manastırıdır. Yapıların bugünkü mevcut halleri yapılan saha
çalışmaları ile birlikte ortaya konup, plan çizimleri yapılarak eserlerin
tanıtımı yapılmıştır. Ayrıca manastır ve kiliselerin konumlarına ve dini
mimarilerindeki yerlerine öncelikli olarak değinilmiştir. Çeşitli kaynaklarda
var olduğu bilinen ancak günümüze ulaşamayan Hristiyan dini mimarisine ait yapılara,
tezimizin “Günümüze Gelemeyen Yapılar” bölümünde yer verilmiştir. Değerlendirme
kısmında ise eserlerin plan tipolojisi ve mimari dokularına değinilmiştir.
İncelemiş olduğumuz bu yapıların uğradıkları tahribat
nedeniyle hiçbirinde inşa kitabelerinin bulunmayışı, yapılar hakkında kesin bir
tarihlendirme yapabilmemizi olanaksız kılmıştır. Bu nedenle incelenen yapılar
plan ve mimari özelliklerine bakılarak tarihlendirme işlemi yapılmaya
çalışılmıştır. Araştırmamıza konu olan dini yapıların tümünde taşıyıcı unsur
beden duvarlarıdır. Bununla birlikte serbest paye, duvar payeleri ve kemerlerde
kullanılmıştır.
Tespit ettiğimiz tüm yapıların inşasında, genellikle
bulundukları bölgede yoğun olarak karşılaşılan malzemeler olan, kaba yonu taş veya
moloz taş malzeme kullanılmıştır. Bu yapıların tümünde süslemenin son derece az
olduğu ve yapıların gösterişten uzak, işlevsel yönlerinin güçlü olduğu
anlaşılmıştır.
Binlerce yıllık tarih ve kültür mozaiğinin somut temsilci olan serhat şehrimiz Van ve İlçesi Gürpınar, sınırları dâhilinde farklı kültürlere ait henüz incelenmemiş ve tescillenmemiş birçok eser bulundurması bakımından son derece önemli bir konuma sahiptir. Çalışmamız kapsamında incelediğimiz yapıların büyük çoğunluğunun literatürde bulunmaması, bu tez çalışmasını yeni ve özgün kılmaktadır. Söz konusu bölgede yapılacak bilimsel araştırmaların titizlikle yürütülmesi, bu eserlerin objektif yaklaşımlarla tahlil edilmesi ve böylelikle bilim dünyasına kazandırılması önem taşımaktadır.
Anahtar
Kelimeler : Gürpınar, Manastır, Kilise, Ermeni, Nasturi.
Sayfa
Sayısı : XVI + 151
Tez
Danışmanı : Dr. Öğr. Üyesi Yalçın KARACA