Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Sanat Tarihi Bölümü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2019
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Ömer GÖZÜTOK
Danışman: Yalçın Karaca
Özet:
BAŞKALE ÇATAK VE GÜRPINAR’DAKİ
TETRAKONKOS PLANLI ÜÇ KİLİS
ÖZET
Tezimizin konusunu teşkil eden
üç tetraconhos planlı kiliseden en önemlisi, Van İli, Başkale İlçesi, Yanal
Mahallesinde bulunan Soradır Kilisesi’dir. Bu plan tipinin bölgedeki en erken
örneği olması açısından Soradır Kilisesi ayrı bir öneme sahiptir. Tetraconhos
plan tipinin en abidevi örneği olan Akdamar Kutsal Haç Kilisesi’nin prototipi
olarak da tarif edilebilir.
Dörtlü
yonca yaprağı plan tipi ile VII. y.y. yapısı olduğu tahmin edilen Van İli,
Çatak İlçesi, Elmacı Mahallesinde bulunan Sortkin Kilisesi, mimarisinin X.y.y.’a
daki yapılarla benzeşmesinden dolayı bu döneme tarihlendirilmektedir. Büyük
oranda sağlam kalmış olması nedeniyle bu plan tipinin incelenmeye değer bir
örneği olarak karşımızda durmaktadır.
Van İli, Gürpınar İlçesi,
Yedisalkım Mahallesinde bulunan Boutats Kilisesi kaynaklardan edindiğimiz
bilgilerden hareketle tetraconhos plan tipinin bir diğer örneğidir. Günümüzde
mevcut olmayan bu kiliseyi inceleyememe ve literatüre kazandıramamanın
üzüntüsünü yaşadığımızı belirteyim.
Tez
konusu olan bu üç tetraconhos planlı kilise, Akdamar Kutsal Haç Kilisesi,
Varagawank (Yedi Kilise) Meryem Ana Kilisesi ve Erçiş Arcuaber (Salmanağa)
Kilisesine göre daha erken tarihli olması açısından önemlidir.
Eserler sadece tipolojik olarak
ele alınmamış olup aynı zamanda süsleme ve malzeme açısından da
değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bu plan tipinin yapım aşamasının zorluğu ve
kullanım alanlarının darlığı sebebiyle diğer plan tiplerine göre daha az tercih
edilmesine yol açmıştır.
Bölgemizde önemli bir yere sahip olan Hıristiyan Dini mimarisinin tetraconhos plan tipinin eserlerini inceleyerek, bilimsel araştırmalara az da olsa zemin hazırladığımızı ümit ediyoruz.
Anahtar
Kelimeler : Başkale, Çatak, Gürpınar,
Tetraconchos-Tetrakonkos Plan, Ermeni Mimarisi, Taş Süsleme,