BAŞKALE ÇATAK VE GÜRPINAR’DAKİ TETRAKONKOS PLANLI ÜÇ KİLİSE


Tezin Türü: Yüksek Lisans

Tezin Yürütüldüğü Kurum: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Sanat Tarihi Bölümü, Türkiye

Tezin Onay Tarihi: 2019

Tezin Dili: Türkçe

Öğrenci: Ömer GÖZÜTOK

Danışman: Yalçın Karaca

Özet:

BAŞKALE ÇATAK VE GÜRPINAR’DAKİ

TETRAKONKOS PLANLI ÜÇ KİLİS

ÖZET

               Tezimizin konusunu teşkil eden üç tetraconhos planlı kiliseden en önemlisi, Van İli, Başkale İlçesi, Yanal Mahallesinde bulunan Soradır Kilisesi’dir. Bu plan tipinin bölgedeki en erken örneği olması açısından Soradır Kilisesi ayrı bir öneme sahiptir. Tetraconhos plan tipinin en abidevi örneği olan Akdamar Kutsal Haç Kilisesi’nin prototipi olarak da tarif edilebilir.        

                 Dörtlü yonca yaprağı plan tipi ile VII. y.y. yapısı olduğu tahmin edilen Van İli, Çatak İlçesi, Elmacı Mahallesinde bulunan Sortkin Kilisesi, mimarisinin X.y.y.’a daki yapılarla benzeşmesinden dolayı bu döneme tarihlendirilmektedir. Büyük oranda sağlam kalmış olması nedeniyle bu plan tipinin incelenmeye değer bir örneği olarak karşımızda durmaktadır.

            Van İli, Gürpınar İlçesi, Yedisalkım Mahallesinde bulunan Boutats Kilisesi kaynaklardan edindiğimiz bilgilerden hareketle tetraconhos plan tipinin bir diğer örneğidir. Günümüzde mevcut olmayan bu kiliseyi inceleyememe ve literatüre kazandıramamanın üzüntüsünü yaşadığımızı belirteyim.

             Tez konusu olan bu üç tetraconhos planlı kilise, Akdamar Kutsal Haç Kilisesi, Varagawank (Yedi Kilise) Meryem Ana Kilisesi ve Erçiş Arcuaber (Salmanağa) Kilisesine göre daha erken tarihli olması açısından önemlidir.

             Eserler sadece tipolojik olarak ele alınmamış olup aynı zamanda süsleme ve malzeme açısından da değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bu plan tipinin yapım aşamasının zorluğu ve kullanım alanlarının darlığı sebebiyle diğer plan tiplerine göre daha az tercih edilmesine yol açmıştır.

            Bölgemizde önemli bir yere sahip olan Hıristiyan Dini mimarisinin tetraconhos plan tipinin eserlerini inceleyerek, bilimsel araştırmalara az da olsa zemin hazırladığımızı ümit ediyoruz.

Anahtar Kelimeler      : Başkale, Çatak, Gürpınar, Tetraconchos-Tetrakonkos Plan, Ermeni Mimarisi, Taş Süsleme,