Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Tıpta Uzmanlık
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Dahili Tıp Bilimleri Bölümü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2022
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Jale AYDEMİR
Danışman: Mehmet Emin Layık
Özet:
Giriş
ve Amaç: Sağlık okuryazarlığı; sağlığı geliştirme ve koruma
için bilgiye erişebilme, anlayabilme ve kullanabilme yeteneğini belirleyen
bilişsel ve sosyal becerileri ifade eder. İnsanlar uzun yıllardır sağlığını
geliştirmek ve korumak için, yadsınamayacak düzeyde, modern tıp dışında tedavi
arayışları içerisinde olmuşlardır. Bu arayış, Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp
(GETAT) kavramının doğmasına neden olmuştur. Bireylerin GETAT ile ilgili bilgilerini ölçmek, GETAT
yöntemlerine yaklaşımları hakkında bilgi sahibi olmak ve bunun sağlık
okuryazarlığı ile ilişkisini incelemek; bu uygulamaların güvenliğini ve
etkinliğini doğru bir şekilde değerlendirmek ve birinci basamakta hastaları
doğru yönlendirmek açısından faydalı olacaktır. Bu çalışmamızda
yetişkin bireylerin geleneksel ve tamamlayıcı tıp hakkındaki bilgi, tutum ve
davranışlarını belirlemek; yetişkin bireylerin sağlık okuryazarlığı düzeylerine
bakmak ve sağlık okuryazarlığı düzeyinin GETAT yönelimi ile ilişkisinin
araştırılması amaçlanmıştır.
Gereç ve Yöntem: Bu çalışma Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Dursun Odabaş Tıp Merkezi Aile Hekimliği polikliniklerine, Mayıs 2021-Ekim 2021 tarihleri arasında başvuran 18-65 yaş arasında, okuryazar olan, çalışmaya katılmayı gönüllü kabul eden, 200 yetişkin bireyin dahil edildiği kesitsel tanımlayıcı tipte bir anket çalışmasıdır. Çalışma anketini sosyodemografik verilere ve GETAT kullanımına yönelik soru formu ile Yetişkin Sağlık Okuryazarlığı Ölçeğinin (YSOÖ) olduğu 39 soru oluşturmaktadır. Araştırmanın konusu ve kapsamı hakkında katılımcılara bilgi verildikten ve onamları alındıktan sonra, hazırlanan çalışma formu yüz yüze soru cevap tekniğiyle uygulandı. Verilerin analizinde; üzerinde durulan özelliklerden sürekli değişkenler için tanımlayıcı istatistikler; ortalama, medyan, standart sapma, minimum ve maksimum değerler olarak ifade edilirken, kategorik değişkenler için sayı ve yüzde olarak ifade edildi. Sürekli değişkenler bakımından grup ortalamalarını karşılaştırmada Student t Testi (2 kategorili değişkenlerde) ve Tek Yönlü Varyans (2’den fazla kategorili değişkenlerde) analizi yapıldı. Varyans analizini takiben farklı grupları belirlemede Duncan Çoklu Karşılaştırma Testi kullanıldı. Bu değişkenler arasındaki ilişkiyi belirlemede Pearson Korelasyon Katsayıları hesaplandı. Gruplar ile kategorik değişkenler arasındaki ilişkiyi belirlemede ise Ki-kare Testi yapıldı. Hesaplamalarda istatistik anlamlılık düzeyi %5 olarak alındı ve hesaplamalar için SPSS istatistik paket programı kullanıldı.
Bulgular: Çalışmamıza katılan 200 kişinin yaş ortalaması 34,02±12,36 olup %43,5’i erkek, %56,5’i kadındı. GETAT hakkında bilgi sahibi olanlar, katılımcıların %69,5’ini (n=139) oluşturmaktadır. %51,8 oranla en çok internet/radyo/televizyondan bilgi alınmıştı. En çok bilinen uygulamalar %76,3 sülük ve %63,3 kupaydı. GETAT’ı bilen bireylerde kullanma oranı %37,4 (n=52) saptandı. En çok %51,9 oranla aile ve %42,3 oranla komşu/arkadaş önerisi ile kullanılmıştı. En çok kullanılan uygulamalar %43,1 kupa ve %28,8 sülük olup daha önce homeopati, larva uygulaması, osteopati, proloterapi, refleksoloji uygulamalarını kullanan bulunmamaktaydı. Kullanıcıların %55,8’i kas-eklem ağrısı nedeniyle GETAT’a yönelmiş olup, %65,4’ü tedavi ediciliğine inanmaktaydı. %82,7 ile çoğunluğu fayda gördüğünü belirtmiş, zarar gördüğünü belirten olmamıştı. GETAT yöntemleri %67,3 oranla en çok evde ve %65,4 oranla ile en çok sağlık çalışanı olmayanlar tarafından uygulanmıştı. GETAT uygulaması kullanmış olan katılımcıların %75’i bu konuda herhangi bir hekim ile görüşmemiş, görüşmeyenlerin %84,6 ile çoğunluğu görüşmeye gerek duymamıştı. GETAT hakkında bilgi sahibi olanların %93,5’inin aile hekimini bu konuda hiç paylaşım yapmamıştı. Gelecekte kullanmak hakkında, GETAT yöntemlerinden birini kullanmamış katılımcıların %46’sı (n=40) kararsız olduğunu, %42,5’i (n=37) kullanmak istediğini belirmişti. GETAT’ı bilme ve eğitim durumu ile medeni hal arasında anlamlı ilişki saptandı. Lise ve üniversite mezunu bireylerde GETAT’ı bilenlerin daha fazla, bekar bireylerde daha azdı. Yaş, eğitim durumu, meslek, sağlık durumu ve kronik hastalık varlığı ile GETAT kullanımı arasında anlamlı ilişki saptandı. Yaş ortalaması yüksek olanlar, lise ve üniversite mezunu olanlar, sağlık durumu iyi ve çok iyi olanlarda, öğretmen, öğrenci ve sağlık çalışanlarında GETAT uygulaması kullanmayanlar daha fazlaydı. Cinsiyet, medeni durum, ikamet edilen yer, sosyal güvence varlığı ile GETAT bilgi durumu arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki yoktu. Çalışmaya katılanların YSOÖ puanı ortalaması 14,59±3,49 olarak bulundu. Kadınlarda, kentte yaşayanlarda, lise ve üniversite mezunlarında, sosyal güvencesi olanlarda, sağlık durumunu ‘iyi’ olarak değerlendirenlerde, kronik hastalığı olmayanlarda sağlık okuryazarlığı düzeyi daha yüksek bulundu. GETAT hakkında bilgi sahibi olanların YSOÖ puan ortalamaları istatistiki anlamlı olarak daha yüksek hesaplandı. GETAT uygulaması kullanımı ile YSOÖ puanı ortalaması arasında anlamlı fark bulunmadı. Kullandığı GETAT yöntemini evde uygulayan ve kendisine GETAT uygulamasının kim tarafından uygulandığını bilmeyen bireylerin YSOÖ puan ortalamaları anlamlı şekilde daha düşük bulundu.
Sonuç:
Çalışmamızın sonuçlarına göre GETAT ile ilgili toplumun çoğunluğu bilgi
sahibidir ve her 4 kişiden biri GETAT yöntemlerini kullanmaktadır. Sağlık
okuryazarlığı düşük olanlarda bilinçsiz GETAT kullanımı istenmeyen sonuçlar
doğurabilir. GETAT’a karşı toplumun
artan ilgisi göz ardı edilmemeli, bireylerin GETAT yöneliminde doğru kararlar
almaları için sağlık okuryazarlığını geliştirici girişimlerde bulunulmadır.
Birinci basamak hekimleri GETAT konusunda gerekli bilgi donanımına sahip olmalı
ve topluma GETAT ile ilgili rehberlik edebilmelidir.
Anahtar
Kelimeler: Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp, Sağlık Okuryazarlığı,
Yetişkin Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği