Akademik Veri Yönetim Sistemi
Gemicioğlu S., Akkoç U., Kızılırmak Yakışır A. B.(Yürütücü)
TÜBİTAK Projesi, 2020 - 2022
Bu çalışmada haneye özgü enflasyon ve dolaylı harcama vergilerinin, Türkiye’de tüketim eşitsizliğine katkısının belirlenmesi ve ölçülmesi amaçlanmaktadır. Dünya literatüründe gelir veya tüketim dağılımı üzerinde fiyatların etkisini araştıran çok sınırlı sayıda çalışma yer almaktadır. Dolaylı vergilerin eşitsizliğine katkısını belirleyen çalışmaya ise rastlanmamıştır. Benzer şekilde Türkiye üzerine yapılan çalışmalarda ise fiyatların etkisi çalışılmamış, vergilerin etkisi çoğunlukla gelir vergileri ve gelir dağılımı ile sınırlandırılmış, dolaylı vergilerin tüketim eşitsizliği ile ilişkisini kuran bir çalışma bulunamamıştır. Dolayısıyla bu proje önerisinin, fiyatlar ve dolaylı vergilerin tüketim eşitsizliğine katkısını bir arada inceleyen bir çalışma olarak hem dünya hem de Türkiye üzerine olan literatürdeki bir boşluğu doldurması beklenmektedir.
Bu çalışmada analizlerin yürütülebilmesi için üç veri setinden yararlanılacaktır. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından derlenen Hanehalkı Bütçe Anketi (HBA) hanehalklarının toplam ve 91 adet mal grubu bazında harcamalarını içermektedir. Fiyat verisinin kaynağı TÜİK tarafından yayınlanan Tüketici Fiyat Endeksleridir. Dolaylı vergi oranları ise ilgili yasalar ve bu yasaların eklerindeki tebliğ listelerinden derlenecek ve HBA veri setinde yer alan toplam 91 çeşit mal ve hizmet için hesaplanacaktır.
Proje kapsamında öncelikle Türkiye’deki hanelere özgü enflasyonun hesaplanarak ayrıştırma analizi yöntemiyle tüketim eşitsizliği üzerindeki etkisinin ölçülmesi planlanmaktadır. Bu sonuçların elde edilmesinden sonra, her mal ve hizmet grubunun vergi oranları elde edilerek, vergilerin sabit kalması durumunda ortaya çıkacak fiyat endeksleri hesaplanacaktır. Böylece haneye özgü fiyatların vergi ve sabit vergili fiyat bileşenlerini ayırmak mümkün olacaktır. Bu aşamada tüketim eşitsizliğine fiyatların katkısı, bir de vergi ve sabit vergili fiyat bileşenlerine ayrıştırılacaktır. Bu çalışmada literatürde kullanılan iki ayrıştırma yöntemi uygulanacaktır. Birincisinde tüketim eşitsizliğindeki değişimin ayrıştırılması amacıyla önce nominal ve reel harcama eşitsizlik ölçütlerinin zaman içindeki değişimi hesaplamakta, nominal eşitsizlikteki değişme ile reel eşitsizlikteki değişme arasındaki fark fiyat değişmelerinin etkisini yansıtmaktadır. Benzer şekilde fiyat değişmelerinin etkisi de vergiler ve sabit vergili fiyat bileşenlerine ayrıştırılacaktır. Ayrıştırma analizinde kullanılan ikinci yöntem Shapley yöntemidir. Burada eşitsizliğe katkıda bulunduğu düşünülen her bir faktör farklı sıralarla dışlanarak eşitsizlik yeniden hesaplanır ve böylece o faktörün eşitsizliğe katkısı belirlenir. Bu yöntemde vergiler ile sabit vergili fiyatların doğrudan eşitsizliğe etkisi bulunabileceği gibi Nested Shapley yöntemi ile önce fiyatların etkisi bulunup sonra fiyatların etkisi vergi ve sabit vergili fiyatların etkisine ayrıştırılacaktır.
Fiyatlar ve vergilerin tüketim harcamalarının eşitsizliğine etkisinin saptanmasının toplumsal refah üzerinde önemli etkileri olması beklenmektedir. Tüketim, bireylerin refah düzeyinin önemli bir parçasıdır. Tüketim harcamalarının dağılımının ise toplumsal barış ve ekonominin gücü ve krizlere duyarlılığı konusunda önemli sonuçları vardır. Enflasyonun ve dolaylı vergilerin bu iki değişken üzerindeki etkilerinin saptanması, bu alanlarda politika üreticileri için önemli bir araç sağlamış olacaktır.
Bu çalışmada elde edilen sonuçların yeni araştırmalara kaynaklık etmesi beklenmektedir. Yoksul yanlısı büyümenin daha isabetli bir şekilde ölçülmesi, yoksulluğun kaynaklarına ayrıştırılmasında enflasyonun ve vergilerin etkilerinin belirlenmesi, geleneksel olmayan maliye politikası analizi, mikro simulasyon yöntemiyle tüketici ve üreticilerin davranışlarının modellenerek makro düzeyde ekonomik ilişkilerin tahmini gibi çok kapsamlı çalışmalar proje bitiminde planlanabilir hale gelecektir.