Akademik Veri Yönetim Sistemi
Özgökçe F. (Yürütücü), Ekin Z., Dede S., Başbuğan Y., Ünal M., Ekin S., et al.
Yükseköğretim Kurumları Destekli Proje, 2019 - 2021
Van (Türkiye) ilinde 2019-2021 yıllarına ait
vejetasyon dönemlerinde gerçekleştirilen Etnoveteriner araştırmalar sonucunda;
Yöre halkının önemli bir kısmının geçim kaynağı veya ek gelir kaynağı olarak
küçük ve büyük baş hayvancılık yaptıkları belirlenmiştir. Küçük baş hayvan
sayısı bakımından Van ili yıllardır Türkiye birincisidir.
Van ve ilçelerinde yaşayan halkın geçmişten
günümüze kadar hayvan hastalıklarına karşı kullandıkları bitkiler ve bu
bitkilere ilişkin geleneksel kullanım bilgileri arazide halktan yüzyüze
görüşmeler ile tespit edilmiştir. Yöre halkının hayvan hastalıklarına karşı kullandıkları
45 familyaya ve 99 cins ait 118 bitki taksonu bizzat kullanıcılar ile birlikte arazide
toplanmıştır. Toplanan bu 118 bitki örneği herbaryum tekniklerine göre
herbaryum materyali haline getirilmiştir. Bu bitkilerin teşhisleri yapıldıktan
sonra, 40 hayvan hastalığına karşı 50 bitkinin hangi kısmı kullanılıyor ise
yeteri miktarda toplanıp gölgede kurutulmuştur. Daha sonra öğütülüp etken
maddelerin tespiti ve nihayetinde yapılacak hayvansal ve/veya invitro denemeler
için paketlenmiştir.
Hayvan hastalıklarına karşı bölgede
kullanılan bitkilerin, kullanımlarına ilişkin kullanım bilgileri yerinde
derlenerek, bu bitkilere ait örnekler alınarak, bitki kullanımlarının fotoğrafları
ile kullanım bilgilerinin ses kayıtları ve videolar ile belgelenmiştir.
Kullanıma ilişkin bilgiler ile sahada çiçekli bitki örnekleri teşhisleri
yapıldıktan sonra halkın kullanıldıkları hastalıklara ilişkin tüm verileri çok
yönlü kullanımlara uygun olarak bitki familyaları, cinsleri ve türler alfabetik
sıraya göre raporda verilmiştir.
Bu proje ile zengin bir bitki örtüsüne sahip
olan araştırma bölgesinde yöre halkının etnoveteriner alanda henüz bu kültürel
kimliğini yitirmemiş olduğu tespit edilmiştir. Etnoveteriner alandaki bu
geleneksel kullanıma ait 340 kullanım bilgisi kayıt altına alınmıştır. Diğer
taraftan bölgemizde köyden kente göçün hızlı bir şekilde devam etmesi sonucu
kırsal kesimde yaşayan halkın bitkiler ile ilgili olan bilgileri gün geçtikçe
unutulup, kayıp olmaya yüz tuttuğu da ayrıca tespit edilmiştir. Özellikle
kırsal kesimdeki hayvan yetiştiricilerin son dönemlerde veterinere ve ilaçlara
ulaşmalarının çok kolay olması, geçmişten günümüze bu bitki kullanım kültürünü unutmaya
başladıkları yapılan yüzyüze görüşmelerde tespit edilmiştir. Bu çalışma ile
halkın binlerce yıldır edindikleri 40 farklı hayvan hastalığına karşı
kullandıkları bu tecrübe ve bilgiler projede hedeflendiği şekilde tamamına
yakını kayıt altına alınmıştır. Bu hastalıklara karşı kullanımı tespit edilen 118
farklı bitki taksonu içinde, bölge halkının en yaygın kullanımı tespit edilen 50
bitkinin hayvan hastalıklarına karşı kullanılan kısımları ayrıca toplanarak gölgede
kurutulmuştur. Bu bitkilere ait hastalıklara kaşı kullanım bilgileri başta
Kimya, Eczacılık, Moleküler Biyoloji ve Genetik ve diğer bilim dallarının
katkılarıyla bilimsel bir platforma taşınması sağlanarak Veteriner Hekimlik
hizmetine sunulmaya hazır hale getirilmiştir.
Araştırma bölgesinde hayvan yetiştiricilerine
göre yetiştirdikleri hayvanlarda karşılaştıkları hastalıklarından hiçbiri iç ve
dış parazitler kadar hayvan sağlığı üzerine daha büyük tehdit
oluşturmamaktadır. İç ve dış parazitler hayvanlarda, başta canlı ağırlıkta bir
düşüş, doku ve organlarda hasarları, ishal, kansızlık, iştahlarında, beslenme
ve yem tüketiminde kademeli bir azalma ve sonunda çoğunlukla ölümle
sonuçlanmaktadır. Van ve çevresinde hayvanların iç organ ve dokuları ile dışta
kafa ve deri üzerinde yerleşen çok sayıda parazit çeşidi tespit edilmiştir.
Bu proje ile bölgemizde hayvan sağlığı
alanında çok önemli sorun oluşturan hayvan hastalıkları alanda tespit
edilmiştir. Ve bu hastalıklara yönelik olarak halkın geleneksel doğal tedavi
yöntemleri kayıt altına alınmıştır. Bu hastalıkların bertaraf edilmesi hedefi
çerçevesinde, Avrupa Birliğinin hayvan sağlığı ve refahı mevzuatına uyum
sağlanması ve salgın hayvan hastalıklarıyla geleneksel ve modern yöntemler ile
mücadeleye ilişkin olarak aynı zamanda AB uygulamalarına uyum sağlanmıştır.
Proje
kapsamında alanda 210 günlük arazi çalışmasında Van ve Çevresinde Hayvan
Hastalıklarına Karşı Etnoveteriner kullanımları tespit edilen taksonlara ait
örnekler toplanmış ve teşhis edilmiştir. Van ilinde 13 ilçeye bağlı 210 mahalle
arazi çalışmaları gerçekleştirilmiştir. 129 Kadın 148 Erkekten olmak üzere
toplam 277 kişiden bizzat arazide Van ve Çevresinde Hayvan Hastalıklarına Karşı
geleneksel bilgiler kayıt edilmiş ve ilgili biyolojik materyaller toplanmıştır.
Kullanımı belirlenen her bir bitkinin familya adı, Latince adı, yerel adı,
lokalite bilgileri, toplanma yeri ve toplanma tarihleri, bitkinin kullanılan
kısmı, kullanım tarifi ve kullanıcılar hakkındaki detaylı bilgileri kayıt
edilmiştir.
Van'da geleneksel olarak hayvan
hastalıklarının tedavisinde 45 familyaya ait toplam 118 taksonun kullanıldığı
tespit edilmiştir. Sırasıyla en fazla takson içeren familyalar; Asteraceae (21 takson), Apiaceae (10 takson),
Malvaceae (9 takson), Fabaceae (7 takson), Poaceae (5
takson), Lamiaceae (5 takson), Scrophulariaceae (4 takson) ve Brassicaceae
(4 takson)’dir. Hayvan tedavisinde en çok kullanımı tespit edilen şifalı
bitki taksonları sırasıyla;
Thymus fallax Fisch. & C.A.Mey. (8), Rhus coriaria L. (8), Olea europaea L. (7), Alcea
calverti (Boiss.) Boiss. (6), Globularıa trichosantha
Fish. ex. C.A.Mey (6), Allium sativum L. (6), Arctium
tomentosum Miller. var. glabrum (Körnicke) Arenes (6), ve
Allium cepa L. var. cepa (5)’dir.
Bu bitkilerin en fazla kullanıldığı hastalıkların başında dermatolojik,
gastrointestinal ve parazitik gibi çeşitli hayvan hastalıkları gelmektedir.
Projenin öneri aşamasında ortaya konulan
hedeflere %100 ulaşılmıştır.
Anahtar kelimeler: Hayvan Hastalıkları, Etnobotanik,
Etnoveteriner, Şifalı Bitkiler, Van.