2-5/8-11. Yüzyıl Kaynaklarında Kürt İmajı

Polatoğlu S., Özdaş H.

Kurdish Folklore: Literature, Language, History, Sociology, and Heritage, Dahuk, Irak, 11 - 12 Mayıs 2022, cilt.2, ss.731-742

  • Yayın Türü: Bildiri / Tam Metin Bildiri
  • Cilt numarası: 2
  • Basıldığı Şehir: Dahuk
  • Basıldığı Ülke: Irak
  • Sayfa Sayıları: ss.731-742
  • Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Anayurtları Zagros dağları ve çevresi olarak bilinen Kürtler hakkında Antikçağ kaynaklarındaki bilgiler sınırlıdır. Sasani Devleti’nin tebaası olan Kürtler, İslam fetihleriyle birlikte Müslüman Arapların hakimiyeti altına girdiler ve 1/7. yüzyılın ortalarından itibaren İslam’ı benimsemeye başladılar. Çoğunlukla kırsal bölgelerde yaşayan Kürtler Emevî ve Abbâsî devletlerine itaat etmede pek istekli olmadılar. Bu dönemlerde daha çok isyanlarla anıldılar. Bununla birlikte Kürtler arasında ilim ve sanatla iştigal eden, devlet hizmetinde memur olarak çalışan kişiler de oldu. Abbâsî Devleti’nin zayıflamasıyla ortaya çıkan siyasi boşluk çeşitli hanedanlar tarafından doldurulmaya başlayınca, Kürtler de siyasi ve askeri açıdan öne çıkmaya başladılar. Bununla birlikte yaşadıkları coğrafyanın Abbâsîler’in başkenti Bağdat’a çok yakın olması münasebetiyle 3/9. yüzyıldan itibaren kaynaklarda kendilerinden daha fazla söz edilmeye başlanmıştır. Çeşitli hadiseler vesilesiyle tarih kaynaklarında adı geçen Kürtlere dair ayrıca birtakım yakıştırmalar (imaj) ve kalıp yargılar (stereotip) da dikkat çekmektedir. Genellikle hâkim unsurun bakış açısını yansıtan ilgili ifadeler, bir tür ötekileştirme örneği olarak da okunabilir. Bu çalışmada 2-5/8-11. yüzyıllara ait sözlük, şiir (divan ve antoloji), tefsir, genel tarih/kronik, özel tarih, biyografi/tabakat, şehir-bölge tarihi, coğrafya eseri, seyahatname ve siyasetname gibi çeşitli kaynaklarda Kürt imajına dair bulguların izi sürülecektir. Kürt denilince dağlı, göçebe, itaate yanaşmayan, eşkıya, kabadayı, hükümdarlığa layık olmayan ve şeytanlaşan şeklinde oluşturulmuş imajların tarihî ve sosyal arka planı tespit edilmeye çalışılacaktır. Öte yandan Kürtlük halife, vali ve komutan gibi önde gelen şahsiyetler için bir aşağılama sıfatı olarak kullanılmasının sebepleri üzerinde durulacak ve söz konusu dönemde ortaya konulan Kürt imajı, tarihî veriler ışığında tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Tarih, Kürtler, İmaj, Kalıp Yargı, Emevîler, Abbâsîler

Information about the Kurds, whose homeland is known as the Zagros Mountains and the surrounding area, is limited in ancient sources. The Kurds, who were the subjects of the Sasanid State, came under the rule of the Muslim Arabs with the Islamic conquests and they started to adopt Islam from the middle of the 1st/7th century. The Kurds, mostly living in rural areas, were not willing to obey the Umayyad and Abbasid states. During these periods, they were mostly remembered with rebellions. However, there were also people who were engaged in science and art among the Kurds and worked as civil servants in the state service. When the political vacuum that emerged with the weakening of the Abbasid State began to be filled by various dynasties. The Kurds too began to come to the fore politically and militarily. However, due to the fact that the geography they lived in was very close to Baghdad, the capital of the Abbasids, they began to be mentioned more in the sources since the 3rd/9th century. There are also some ascriptions/labelling (images) and stereotypes about the Kurds mentioned in historical sources on the occasion of various events. Relevant expressions, which generally reflect the point of view of the dominant element, can also be read as an example of othering. In this study, the findings regarding the Kurdish image will be traced in various sources such as dictionary, poem (dīwān and anthology), tafsir, general history/chronic, special history, biography/stratum, city-region history, geographical work, travel book and politics of the 2nd-5th/8th-11th centuries. In the study, the historical and social background of the images created as mountainous, nomadic, unwilling to obey, bandit, bully, unworthy of rulership and demonized will be tried to be determined when Kurdish is mentioned. On the other hand, the reasons for the use of Kurdishness as a contemptuous adjective for prominent figures such as the caliph, governor and commander will be focused, and the Kurdish image presented in that period will be discussed in the light of historical records.

Keywords: History, Kurds, Image, Stereotypes, Umayyad, Abbasid