Research Information System
Kitapevi Yayınları, İstanbul, 2020
Belli bir coğrafi ya da idari ünitede yaşayan insan sayısını ifade eden nüfusun miktarı ve bazı nitelikleri oldukça önemlidir. Nüfusun artış hızı, coğrafi dağılışı ve bölgelere göre yoğunluğu ile hareketleri, kentleşme oranı, yaş-cinsiyet yapısı, bağımlılık oranı ve eğitim durumu, bilinmesi gereken özelliklerin başında gelmektedir. Çünkü nüfus devletlerin en önemli kaynaklarından biri olan insan kaynağını oluşturmaktadır. Kültürün kuşaktan kuşağa aktarılması için de nüfusun dinamik bir gelişim sürdürmesi gerekmektedir. Yani nüfusun azalmaya başladığı (ölümlerin uzun yıllar boyunca doğumlardan fazla olmasına bağlı olarak) bir yerde, söz konusu toplumun kültürünün de zaman içinde yok olması söz konusu olacaktır.
Türkiye’de günümüzde yaklaşık 83 milyonluk bir nüfus
bulunmakta olup bu nüfuz düzey-1 bölgeleri arasında dengeli bir şekilde
dağılmamaktadır. Yine nüfusun çeşitli nitelikleri de düzey-1 bölgeleri arasında
önemli farklılıklar göstermektedir. Bu çalışmada 2002 yılında yapılan yasal düzenleme
ile oluşturulan 12 düzey-1 bölgesinde nüfusun gelişimi, dağılışı ve hareketleri
ile kentleşme oranı, demografik yapısı, bağımlılık oranı, eğitim durumu,
evlenme-boşanma hızı ve ortalama hane halkı büyüklüğü gibi çeşitli nitelikleri
incelenmiştir.Türkiye’de 1927 ile 2000 arasında de facto tarzı
denilen bir sayım gününde nüfusun sayısı ve bazı niteliklerinin tespiti, 7
coğrafi bölge ve illere göre yapılmaktaydı. Fakat 2000 yılından sonra de jure
denilen ikametgâh esaslı sayımlar için alt yapı oluşturulmaya başlanmış ve 2002
yılındaki yasal düzenleme ile nüfusa ait verilerin düzey-1 bölgeleri ile
bunların içinde yer alan düzey-2 ve düzey-3 (iller) bölgeleri çerçevesinde
toplanması zorunlu hale gelmiştir.
2002 yılında oluşturulan düzey-1 bölgelerinin nüfuslarına
ait ilk veriler Ocak 2008’de yayınlanan 31 Aralık 2007 tarihli verilerdir.
Ancak bu çalışmada düzey-1 bölgelerinde yer alan illerin 1990 ve 2000 yıllarına
ait nüfuslarından yaralanarak, bu bölgelerin 20. yüzyılın sonu ve 21. yüzyılın
başındaki nüfusları ve nüfuslarının bazı nitelikleri de tarafımızca hesaplanarak
irdelenmiştir. Bu sayede çalışmada düzey-1 bölgelerinde nüfusun gelişiminin,
dağılışının ve kentleşme oranı gibi bazı niteliklerinin yaklaşık 30 yıllık
zaman zarfındaki değişimi incelenmiştir.
Günümüzde Türkiye nüfusu yaklaşık 83 milyon olup düzey-1 bölgelerinden bazılarının toplam nüfustaki payı %13 ile %19 arasında değişirken bazılarında bu pay %3 bile değildir. Öte yandan nüfusun yaş-cinsiyet yapısı, medyan yaşı, bağımlılık ve kentleşme oranı, hareketleri ve eğitim durumu da düzey-1 bölgeler arasında önemli farklılıklar göstermektedir. Bu nedenle bu çalışmada düzey-1 bölgelerinde nüfusun gelişim seyri ve dağılışı ile bazı niteliklerinin bölgesel farklılıklarının detaylı olarak incelenmesi ve mekânsal farklılıkların harita ve grafiklerle gösterilmiş olması son derece önemlidir.
Aradan 20 yıla yakın bir zaman geçmiş olmasına rağmen 2002’de oluşturulan düzey-1 bölgelerinde nüfusun gelişimi, dağılışı ve çeşitli niteliklerinin incelendiği bir kitap çalışması henüz yapılmamıştır. Bu nedenle bu çalışmanın literatürde önemli bir boşluğu dolduracağını ve bundan sonra yapılacak çalışmalara katkı sağlayacağını ümit ediyoruz.