Akademik Veri Yönetim Sistemi
YAZMA EĞİTİMİ, MEHMET NURİ KARDAŞ, Editör, Pegem Akademi, Ankara, ss.26-58, 2021
Cumhuriyet dönemi Türkçe öğretim programları incelendiğinde ilk kademeye
yönelik 1924, 1926, 1930, 1936, 1948, 1968 ve 2004 yıllarında müstakil programların
hazırlandığı, 1981, 2015, 2017, 2018 ve 2019 yıllarında ise iki kademeyi
birleştirerek Türkçe dersi öğretim programları hazırlandığı anlaşılmaktadır.
Bahsi geçen ilk kademe Türkçe öğretim programlarında yazma becerisi ve
eğitimi şu şekilde yer almıştır:
1924 Türkçe öğretim programında, harf devrimi henüz gerçekleşmediği için,
Arap Alfabesi kullanılmıştır. Bu programda yazma eğitimiyle ilgili olarak imlâ
(yazım), sarf (dilbilgisi), tahrir (kompozisyon) ve yazı öğrenme alanları yer almıştır.
Yazma eğitimiyle ilgili haftada 32 saat ders planlanmıştır.
1926 programında yazma eğitimiyle ilgili yazı, tahrir, imla, kavaid (Arapça
dilbilgisi) öğrenme dersleri yer almıştır. Yazma eğitimiyle ilgili haftada 36 saat
ders planlanmıştır.
1930 programında Latin alfabesi esas alındığı için Arapça ile ilgili konular
programdan çıkarılmıştır. Tahrir ve imla dersleriyle ilgili açıklamalar değişmemiştir.
Kavaid dersinin adı gramer olarak değişmiş ve Türkçenin temel dil bilgisi konuları
açıklanmıştır. “El yazısı dersinin hedefi ilk mektepten mezun olan gençlere
muntazam okunaklı ve seri yazı yazmak melekesini kazandırmak, şeklinde belirlenmiştir.
Yazma eğitimiyle ilgili haftalık ders saati 32’ye düşürülmüştür.
1936 programında dil becerileri Türkçe adı altında birleştirilerek dersin
tüm beceri alanlarının bir bütün olarak öğretilmesi gerektiği vurgulanmıştır.
Öncekilerden farklı olarak bu Program’da ilk okuma ve yazma öğretimine fişler
kullanılarak harf yerine basit kelime ve cümlelerden başlanması tavsiye edilmiştir.
Anlatma becerilerinden yazı ile ifade başlığında yazma eğitimi ile ilgili; doğal
öğrenme ortamının oluşturulması, yazının niteliği, yazma çalışmalarının nasıl yürütüleceği,
paragraf kavramı ve yazı örnekleri, imla (yazım kuralları) vb. konular
üzerinde önemle durulmuştur
1948 programı önceki programlardan farklı olarak ilkokuma ve yazma öğretiminde
genelden özele öğretim anlayışı benimsenmiştir. Bu bağlamda cümlelerden
kelimelere, kelimelerden hecelere, hecelerden harf ve seslere doğru bir öğretim
sırası izlenmiştir. Bir yenilik de amaçların belirtilmiş olmasıdır. Yazı ile ifade öğrenme alanına ilişkin; düzgün ve iyi yazma alıştırmaları, sınıf içinde veya sosyal
hayat içerisinde çeşitli kişi veya kurumlara yazı yazma, mektup, kartpostal, telgraf,
dilekçe kaleme alma, yazı ödevlerinin nasıl değerlendirileceği yönünde açıklamalar
verilmiştir.
1968 programında ilkokuma yazma eğitiminde bir önceki programda olduğu
gibi cümle yöntemi esas alınmıştır. Yazma eğitimi açısından 1968 programını
önceki programlardan ayıran önemli özelliği yazı çalışmalarının daha ayrıntılı ele
alınmış olmasıdır. İmla ve dilbilgisi başlıkları altında verilecek eğitimin nitelikleri
belirlenmiş, bu yönde geniş ve daha anlaşılır açıklamalara yer verilmiştir. Yazı
eğitiminde öğrencilerin; okunaklı, süratli, işlek ve güzel el yazısıyla yazmaları, yazarken
doğru durması, temiz ve düzenli olması; güzelliklere ve sanat yazılarına ilgi
duyması, el yazısı hatalarını düzeltebilmeleri amaçlanmıştır.
İkinci kademe (ortaokul) Türkçe dersi öğretim programlarında yazma eğitiminin
durumu da şu şekildedir:
1924 Programında Türkçede kıraat, inşat, sarf ve nahiv, imla, kitabet ve edebi
kıraat dersleri yer almıştır. Ortaokul birinci sınıfta imla derslerinde toplu ve bireysel
yazma çalışmalarının yaptırılması önemsenmiştir. Yazma çalışmaları sarf
dersleriyle uyumlu olarak yürütülmüştür. Bunun nedeni Arapça-Farsça kelimelerin
çokluğu ve bu kelimelerin Arapça-Farsça kaidelere göre yazılması gerektiğidir
Kitabet derslerinde de belirlenen konularda kompozisyon yazma çalışmaları yaptırılmıştır.
1929 Programı, diğer dil becerilerinden ziyade okuma ve yazmanın önemsendiği
bir programdır. Bu bakımdan yazma becerisine, öğrencinin ifade yeteneğini
geliştirecek en önemli araç olarak yaklaşılmıştır. Öğretmenlere, bol bol yazı
çalışması yaptırmaları salık verilmiştir. İmla ve kitabet dersleri “Tahrir mevzuları”
dersi altında birleştirilmiştir. Programda öğrencilerin okunaklı; imlaya, gramer
ve cümle kurallarına uygun; fazla kelimeyle, cümle ve paragraf bütünlüğünü göz
önünde bulundurarak; yazım kurallarına ve noktalama işaretlerine dikkat ederek
yazmaları istenmiştir.
1931-1932 programlarında yazma eğitimiyle ilgili ciddi bir değişikliğe gidilmemiştir.
1938 programında, önceki programlarda kullanılan Arapça ve Farsça kelimeler
değiştirilmiştir (sual yerine soru, alaka yerine ilgi, zümre yerine grup, bedii
yerine estetik vb.). Yeni programda tahrir mevzuları derslerinde herhangi bir değişiklik
yapılmazken gramer dersleri programdan çıkarılmıştır.
1949 programı, önceki programlara nazaran yazma eğitimine daha çok önem
veren bir metin olarak değerlendirilmektedir. Yazma çalışmalarının detaylarınae uygulanma şekillerine yer vermesi de önemlidir. Kompozisyon konularının
sınıf düzeyine göre farklılaşması, 1949 programının göze çarpan özelliklerinden
biridir. Yazma eğitimi ders saatlerinde bir değişiklik yapılmamıştır. Yazma eğitimi
ile ilgili başlıca konular “Yazıyla İfade, İmla, Dil Bilgisi ve Yazı” başlıkları altında
verilmiştir. Yazma eğitimiyle ilgili amaç ve açıklamalara yer verilmiştir
1962 Ortaokul Türkçe Programı, 1949 programının gözden geçirilmesiyle
küçük değişikliklerin yapıldığı bir programdır
1981 Temel Eğitim Okulları Türkçe Eğitim Programı, 1-8. sınıflardaki Türkçe
derslerini bir bütün olarak ele alan bir programdır. Yazma becerisiyle ilgili hedef
ve açıklamalar, “İfade” başlığının altında yer almıştır. Belirlenen yazma hedefleri;
noktalama ve yazım kurallarına uyma, plan yapma, bilinen bir olay veya kişiyi
anlatma, duygu ve düşünceleri yazıya dökme, okunaklı bir el yazısına sahip olma,
günlük hayattaki yazışmaları sorunsuz gerçekleştirme gibi eylemler üzerine yoğunlaşmaktadır
1997 programı Türkçe derslerinden birinin yazı çalışmalarına ayrılmasına
dayanan programdır. Program sadece yazı dersi için hazırlanmıştır. Programın
amacı öğrencilerin; düzgün, okunaklı, temiz ve seri yazma becerisi kazanmaları
hedeflenmiştir, şeklinde belirlenmiştir. Oldukça ayrıntılı yazılan bu yazı Programında,
ilk kez her sınıf için ayrı ayrı hazırlanmış “yazı dersi programı belirtke
tablosu” yer almıştır.
2005 programı (1-5.sınıf) “yapılandırmacı” öğretim anlayışına uygun olarak
hazırlanan ilk programdır. Yapılandırmacı öğretim anlayışının yanı sıra çoklu
zekâ, beyin temelli öğrenme, öğrenci merkezli eğitim, bireysel farklılıklara duyarlı
eğitim, sarmal, tematik ve beceri yaklaşımı gibi çeşitli eğitim yaklaşımlarından da
yararlanılmıştır. Dinleme, konuşma, okuma, yazma, görsel okuma ve görsel sunudan
oluşan beş öğrenme alanı üzerinde yapılandırılmıştır. Yazma ve diğer öğrenme
alanların her biri için (1-5. Sınıf) “kazanımlar, etkinlik örnekleri ve açıklamalar”
tablolar halinde verilmiştir. Yazma eğitimiyle ilgili betimleyici yazma, hikâye edici
yazma, ikna edici yazma, karşılaştırmalı yazma, iş birliği yaparak yazma, planlı
yazma, sorgulayıcı yazma, not alma vb. tekniklerin kullanılması önerilmiştir.
2005’ten sonra hazırlanan programların tamamı yapılandırmacılık esas alınarak
hazırlanmıştır.
2006 İlköğretim Türkçe Dersi Öğretim Programı, “okuma, dinleme/izleme,
konuşma, yazma öğrenme alanları ile dil bilgisinden oluşmaktadır. Yazma alanı
için 6 amaç ve bu amaçlar altında toplam 42 kazanım yer almaktadır. Yazma amaçları
şu şekildedir: Yazma kurallarını uygulama, planlı yazma, farklı türlerde metinler
yazma, kendi yazdıklarını değerlendirme, kendini yazılı olarak ifade etmealışkanlığı kazanma, yazım ve noktalama kurallarını uygulama. programda yazma
yöntem ve teknikleri şu şekildedir: Not alma, özet çıkarma, boşluk doldurma, kelime
ve kavram havuzundan seçerek yazma, kontrollü yazma, güdümlü yazma,
yaratıcı yazma, metin tamamlama, tahminde bulunma, bir metni kendi kelimeleriyle
yeniden oluşturma, bir metinden hareketle yeni bir metin yazma, duyulardan
hareketle yazma, grup olarak yazma, eleştirel yazma.
2015 (1-8. Sınıflar) programında ilk ve ortaokula kademeleri “ilköğretim”
çatısı altında birleştirilmiş, 1-4. Sınıflar ilk kademe, 5-8. Sınıflar ikinci kademe
olarak belirlenmiştir. Programda öğrenme alanları “Sözlü İletişim”, “Okuma”
ve “Yazma” olmak üzere üç ana başlığa ayrılmıştır. Yazma eğitiminin amaçları:
Yazma kurallarını uygulama, planlı yazma, farklı türlerde metinler yazma, kendi
yazdıklarını değerlendirme, kendini yazılı olarak ifade etme alışkanlığı kazanma,
yazım ve noktalama kurallarını kavrama ve uygulama şeklinde belirlenmiştir.
2017 programında Avrupa Yeterlikler Çerçevesi (AYÇ) ile uyum içerisinde
hazırlanan Türkiye Yeterlikler Çerçevesi (TYÇ) yetkinliklerin baz alınmıştır. Bir
önceki programda olduğu gibi sarmal bir düzen takip edilmiş ve tematik yaklaşım
esas alınmıştır. Programda toplamda 132 yazma kazanımı yer akmıştır. “Dinleme”,
“konuşma”, “okuma” ve “yazma” öğrenme alanlarında oluşturulmuştur.
2018 ve 2019 Türkçe dersi öğretim programları birbirinin nerdeyse aynısıdır.
İlk okuma yazma öğretimine ayrı bir önem verilmiş ve Ses Esaslı İlk Okuma Yazma
Öğretimi benimsenmiştir. İlk okuma yazma öğretimi dik temel harf yahut birleşik
eğik harflerle gerçekleştirilmesi esas alınmıştır. Yazı çalışmalarında öğrenci
ve öğretmenlere önerilerde bulunulmuştur. Tematik ve sarmal öğretim benimsenmiştir.
Kazanımlar dinleme/izleme, konuşma, okuma ve yazma becerilerine göre
gruplandırılarak sınıf düzeylerine göre farklı başlıklar altında verilmiştir. Bazı kazanımların
gerçekleştirilmesinde dikkat edilmesi gereken hususlar, ilgili kazanımların
altında açıklama olarak belirtilmiştir. Yazma eğitimi ile ilgili programlarda
toplam 133 kazanım yer almıştır. Yazma becerisi için programda ayrı bir başlık
altında herhangi bir açıklamaya yer verilmemiştir. Kazanımlar da önceki programlarla
paralellik gösterecek şekilde ve sarmal düzenle yerleştirilmiştir.