[i] Arş. Gör. Dr., Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Erciş İşletme Fakültesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü, E-mail: erdalbayar@yyu.edu.tr ORCID ID:0000-0002-1726-7989

Afganistan, dünyada anne ve çocuk ölüm oranlarının en yüksek olduğu ülkelerden biridir. Yüksek çocuk ölüm oranları güvenli içme suyuna, yiyeceğe ve sağlık hizmetlerine erişimde karşılaşılan sorunlara, yetersiz sanitasyona ve düşük okur-yazarlık oranlarına bağlanabilir. Farkındalık eksikliği de mevcut hizmetlerden daha az faydalanılmasında önemli bir faktördür.

2016 yılı verilerine göre Afganistan’daki 5 yaş altındaki çocukların %40,9’u bodur, %24,6’sı ise zayıf.

Yetersiz beslenme ciddi bir halk sağlığı sorunu olarak görülmektedir, zira çocuk ölümleri üzerindeki yıkıcı etkisinin yanı sıra entelektüel ve psikolojik gelişim üzerinde uzun vadeli zararlı bir etkiye sahiptir.

Yaşamın ilk yıllarında, çocuğun hayatının geri kalanını olumlu veya olumsuz yönde etkileyebilecek , çevrenin doğasından etkilenen çok hızlı beyin ve bilişsel gelişim gerçekleşmektedir.  Özellikle 0-2 yaş arası dönem en kritik dönemdir.

BM’ye göre Afganistan’da 5 yaşın altındaki 1,1 milyon çocuk muhtemelen bu yıl en şiddetli yetersiz beslenme biçimiyle karşı karşıya kalacak, çünkü artan sayıda aç ve zayıf çocuk hastaneye getiriliyor. Bu sayı 2018 yılındaki sayının neredeyse iki katıdır. Bu sayı geçen yıl 1 milyonun biraz altındaydı.

Şiddetli akut yetersiz beslenme nedeniyle sağlık kurumlarına başvuran 5 yaş altı çocukların sayısı Mart 2020’de 16.000, iken bu sayı Mart 2021’de 18.000’e ve Mart 2022’de 28.000’e yükseldi.

BM raporlarında Covid-19 Pandemisinin gıda güvenliği konusunda yaşanan sorunların daha ciddi hal almasına yol açacağına yönelik karamsar öngörüler, tüm dünyada gıda fiyatlarında yaşanan yüksek artış, bazı uluslararası çatışmaların gıda tedarik zincirlerinde yol açtığı sorunlar birlikte değerlendirildiğinde özellikle düşük gelirli kesimler gıdaya erişmekte ciddi sorunlar yaşamaktadır.

BM verilerine göre Afganistan’da halkın yaklaşık yarısı yoksulluk sınırının altında yaşarken, ekonomideki kötü gidişin ve fiyatlardaki artışın devam etmesi halinde BM Kalkınma Programı’na göre, 2022 yılı ortalarında Afganistan’daki halkın %97’si yoksulluğa düşme riskiyle karşı karşıya kalacaktır.

Bu durum 1974 Bangladeş Kıtlığı gibi bir olayın yaşanması ihtimalini akla getirmektedir.

Ekonomik açıdan halihazırda zor zamanlardan geçen, işsizliğin ve yoksulluğun yaygın olduğu ve dış yardımlara oldukça bağımlı halde bulunan Afganistan’da Taliban yönetiminin 2021 yılı Ağustos ayında yeniden iktidara gelmesiyle durumun vahameti artmıştır.

Henüz hiçbir devlet tarafından resmen tanınmayan Taliban yönetiminin iktidarda bulunması nedeniyle bağışçı ülkeler, uluslararası örgütler ve yardım kuruluşları tarafından desteklenen yüzlerce proje yarım kalmıştır. Taliban’ı daha katılımcı ve insan haklarına saygılı bir yönetim tesis etmeye zorlamak için uygulanan yaptırımlar Afganistan’daki ekonomik durumu daha kötü hale getirmiştir.

Her ne kadar birçok devlet tarafından yardımlar yapılmaya devam etmekteyse de, ülke ekonomisinin kendi çarklarını döndürecek yeterliliğe sahip olamaması nedeniyle yaşanan sorunlara kalıcı çözüm bulunamamaktadır.

Ekonomik koşulların ağırlaşması, yüksek işsizlik oranları, açlık ve yetersiz beslenme sorunlarıyla birleştiği takdirde Afganistan’dan dışarıya yeni kitlesel göç dalgalarının oluşması kuvvetle muhtemeldir.