II. ULUSLARARASI TÜRKOLOJİ ARAŞTIRMALARI SEMPOZYUMU, Van, Turkey, 25 - 26 November 2020, pp.85-86
2002
yılında Türkiye’de istatistikî veri toplama konusunda AB’ye uyum çerçevesinde
bakanlar kurulu kararı ile 12 tane düzey-1, 26 tane düzey-2 ve 81 tane de
düzey-3 bölgesi oluşturulmuştur. Bu bölgesel düzenin genel adı ise İstatistikî
Bölge Birimler Sınıflandırması’dır (İBBS). 12 düzey bir bölgesinden biri Ortadoğu
Anadolu (TRB) olup bu bölgenin içinde TRB1 (Malatya alt bölgesi) ve TRB2 (Van
alt bölgesi) adında iki adet düzey-2 bölgesi yer almaktadır. TRB1 düzey-2
bölgesinde Malatya, Elazığ, Bingöl ve Tunceli illeri (düzey-3 bölgeleri) yer
alırken TRB2 düzey-2 bölgesinde ise Van, Muş, Bitlis ve Hakkâri illeri (düzey-3
bölgeleri) yer almaktadır.
Günümüzde
TRB1 bölgesinin nüfusu yaklaşık 1 milyon 756 binken TRB2 bölgesinin nüfusu ise
2 milyon 175 bindir. Diğer bir ifade ile TRB1 bölgesi Türkiye nüfusunun
%2,1’ini TRB2 bölgesi ise %2,6’sını oluşturmaktadır. Aynı düzey-1 bölgesi
içinde yer almalarına rağmen TRB1 ve TRB2 düzey-2 bölgelerinin demografik
yapıları oldukça farklıdır. TRB1 bölgesinde toplam doğurganlık hızı 1,95 iken
TRB2 bölgesinde bu değer oldukça yüksek olup 2,94’tür. Benzer şekilde TRB1
bölgesinde ham doğum oranı ‰15 iken TRB2 bölgesinde ise bu değer ‰24’tür. Ham
ölüm oranı ise TRB1 bölgesinde daha yüksek olup ‰5 iken TRB2 bölgesinde ise ‰3’tür.
Toplam
doğurganlık hızı ve ham doğum oranının yüksek olduğu TRB2 bölgesinde çocuk
nüfus oranı yüksekken bu değerlerin düşük olduğu TRB1 bölgesinde ise yaşlı
nüfus oranı daha fazladır. 2019 yılı verilerine göre TRB1 bölgesinde çocuk
nüfus (0-14 yaş) oranı %23 iken bu değer TRB2 bölgesinde %33’tü. Aynı yıl TRB1
bölgesinde çalışma çağındaki (15-64 yaş) nüfus oranı %67 iken TRB2 bölgesinde
bu oran %62’ydi. Yaşlı nüfus oranı ise TRB1 bölgesinde %10 civarındayken TRB2
bölgesinde oldukça düşük olup %4 civarındaydı.
Nüfusun
yaş yapısının farklı olmasından dolayı TRB1 ve TRB2 bölgelerinde bağımlılık
oranları da farklılık göstermektedir. 2019 yılı verilerine göre TRB1 bölgesinde
bağımlılık oranı %49 iken bu değer TRB2 bölgesinde %60’tı. Aynı yıl TRB1
bölgesinde genç bağımlılık oranı %34 iken bu değer TRB2 bölgesinde %54’tü. Yaşlı
bağımlılık oranı ise TRB1 bölgesinde yüksek olup %15 civarındayken TRB2
bölgesinde düşük olup %7 civarındaydı. Son yıllarda her iki bölgede nüfusun
cinsiyet oranı yüksekken bu değerde il bazında farklılıklar vardır. Öte yandan
TRB2 bölgesinde toplam doğurganlık hızı TRB1 bölgesine göre oldukça yüksek
olmakla birlikte son yıllarda bu değerin her iki bölgede de giderek azaldığı
dikkat çekmektedir. Verilerden de anlaşılacağı üzere TRB düzey-1 bölgesindeki
TRB1 ve TRB2 düzey-2 bölgelerinin demografik yapıları arasında önemli
farklılıklar vardır.