Akademik Veri Yönetim Sistemi
8TH INTERNATIONAL CONFERENCE ONGLOBAL PRACTICE OF MULTIDISCIPLINARY SCIENTIFIC STUDIES, Dubai, Birleşik Arap Emirlikleri, 25 - 29 Eylül 2024, cilt.1, sa.1, ss.377-381
Bu çalışmada, moderatör ve mediatör değişken kavramlarının genel özelliklerine değinilmesi ve bu değişkenlerin birbirleriyle benzerlik ve farklılıklarının açıklanması amaçlanmıştır. Bilimsel çalışmalarda, değişkenler arasındaki ilişkilerin modellenmesinde, bağımlı ve bağımsız değişken kavramları sıklıkla kullanılan iki kavramdır. Genel bir ifade ile herhangi bir çalışmada, araştırıcının cevap veya yanıt almak istediği veya tahmin etmek istediği değişken, Bağımlı değişken olarak adlandırılırken, bu değişkene etkili olabileceği varsayılan değişken ise Bağımsız değişken olarak adlandırılır. Benzer şekilde, özellikle sebep-sonuç ilişkisine dayalı modellerde, araştırıcının varsaymış veya tasarlamış olduğu ilişki yapısına göre de moderatör (düzenleyici) ve mediatör (aracı) değişken kavramları bulunmaktadır. Bu iki değişkenin her ikisi de sembolik olarak ‘M’ harfi ile gösterilmekte ve yorumlamaları da birbirine benzerlik göstermektedir. Bu nedenle araştırıcılar veya yazarlar da çoğunlukla bu kavramlar arası farkı belirlemede güçlük yaşamaktadır. Moderatör değişken, iki değişken arasındaki ilişkiyi yönlendiren veya etkileyen, diğer bir ifade ile ilişkinin gücünü ve/veya yönünü değiştiren değişkendir. Mediatör veya aracı değişken ise bağımsız değişken ile bağımlı değişkenler arasındaki ilişkiyi doğrulamak veya kolaylaştırmak üzere modele eklenen üçüncü değişkeni ifade eder. Mediatör değişken, bağımlı ve bağımsız değişkenler arasında, nasıl bir aracılık (kısmı veya tam aracılık) bağlantısı olduğunu ve ne tür bir ilişki olduğunu gösterir. Mediatör değişken, nedensellik diyagramında, modeldeki bağımsız değişkenden etkilenir ve kendisi de bağımlı değişkeni etkiler.