Parazitlere bağlı gelişen salgınlar dünyanın çeşitli bölgelerinde ve farklı dönemlerde görülebilmektedir. Bu salgınlar su ve gıda kaynaklı olabileceği gibi, insandan insana veya vektör aracılığıyla bulaş sonucunda da ortaya çıkabilmektedir. Dünyada 2010-2014 yılları arasında ortaya çıkan su kaynaklı salgınlarda, en fazla kişiyi etkileyen patojenler arasında Cryptosporidium spp. ve Giardia intestinalis bulunmaktadır. Hem Cryptosporidium hem de Giardia türlerinin klora dirençli olması bu parazitlerin su kaynaklı salgınlarda yay- gın olarak saptanmalarına yol açmaktadır. Bu iki protozoon bağışıklığı sağlam kişilerde kendini sınırlayan sulu ishallere yol açmakta, ancak belirli durumlarda kronik hastalık da oluşturabilmektedir. Bunun yanı sıra, Cyclospora spp., Cryptosporidium spp., Giardia intestinalis, Trichinella spp. ve Toxoplasma gondii gibi parazitler gıda kaynaklı salgınlara sebep olabilmektedir. Türkiye’de de bildiriminin ihmal edilmesiyle birlik- te bu parazitlere bağlı salgınlar ortaya çıkmıştır. İnsandan insana bulaşan bazı parazitler de belli dönemler- de halk sağlığı açısından tehdit oluşturabilmektedir. Bu tür parazitlere verilebilecek en yaygın örnek olan baş biti, belli dönemlerde salgınlara yol açabilmektedir. İnsan kaynaklı paraziter salgınlar için verilebilecek diğer bir örnek uyuz hastalığıdır. Özellikle Koronavirüs hastalığı-2019 [Coronavirus disease-2019 (CO- VID-19)] pandemisi nedeniyle dünyada ve Türkiye’de uyuz görülme sıklığında artış görülmüştür. Pande- minin ilk döneminde sokağa çıkma konusunda getirilen kısıtlamalar nedeniyle aile bireylerinin evde vakit geçirmelerinin uyuz oranlarındaki artışa yol açmış olabileceği düşünülmüştür. Öte yandan, 2020 yılında 2019’a kıyasla COVID-19 nedeniyle hizmetlerin aksamasının bir sonucu olarak, vektörle bulaşan sıtma hastalığı sayısında ve bu hastalığın neden olduğu ölümlerde dünya çapında artış görülmüştür. Günümüz- de Türkiye’de sadece importe sıtma olguları saptanmasına rağmen, sıtma vektörlerinin varlığı nedeniyle her an bir salgın oluşma potansiyeli bulunmaktadır. Mardin’de 2012 yılında endemik bir bölgeden ül- keye giriş yapan bir kamyon şoförü nedeniyle, yurt dışı kaynaklı sıtma olgusu ile ortaya çıkan bir salgın görülmüştür. Türkiye’de misafir edilen göçmenler göç sırasında veya içinde bulundukları yaşam koşulları nedeniyle bazı enfeksiyon hastalıkları açısından risk oluşturmaktadır. Akdeniz bölgesinde önemini koru- yan leyşmanyazis de diğer bir vektörel hastalık olup, Türkiye’de özellikle göçmenlerin misafir edildikleri bölgelerde saptanabilmektedir. Son zamanlarda artan tahtakurusu enfestasyonları da sağlık hizmet sunu- munu yakından etkilemektedir. Parazitlere bağlı olası salgınların önlenmesi için, riskli bölgelerde düzenli denetimlerin yapılması, ayrıca hijyen koşullarının ve sağlık hizmetlerinin devamlılığının sağlanması önem arz etmektedir. Bir salgın durumunda iş birliği yapılarak sağlık otoriteleri, akademisyenler ve ilgili birim- ler birlikte hareket etmeli, hastalar ve temaslılar hızlıca belirlenip gerekli önlemler uygulanmalı, toplum bilgilendirmeli ve salgın kısa sürede kontrol altına alınmalıdır. Bu derleme yazıda parazitlere bağlı ortaya çıkan salgınlar su, gıda, insan ve vektör/eklem bacaklı kaynaklı olmak üzere dört başlıkta incelenmiş ve bu salgınlar için dünyadan ve Türkiye’den örnekler verilmiştir.
Outbreaks due to parasites can occur in various parts of the world and in different periods. These outbreaks can be caused by water and food, as well as by human-to-human or vector-borne transmission. Cryptosporidium spp. and Giardia intestinalis were among the pathogens that affected most people in water-borne outbreaks occurred in the world between 2010-2014. The chlorine resistance of both Cryptosporidium spp. and Giardia spp. leads to the widespread detection of these parasites in waterborne outbreaks. These two protozoans cause self-limiting watery diarrhea in immunocompetent individuals, but they can also cause chronic disease in certain situations. Apart from this, parasites such as Cyclospora spp., Cryptosporidium spp., Giardia intestinalis, Trichinella spp. and Toxoplasma gondii can also cause food- borne outbreaks. In Türkiye, outbreaks related to these parasites have emerged with the neglect of the notification. Some parasites transmitted from person to person can also pose a threat to public health in certain periods. Head lice, the most common examples of such parasites, can cause outbreaks in certain periods. Another example for human-induced parasitic outbreaks is scabies. There has been an increase in scabies rates in the world and in Türkiye, especially due to the Coronavirus disease-2019 (COVID-19) pandemic. In the first period of the pandemic, it was thought that due to the curfew restrictions, family members spending time at home might have led to an increase in the rate of scabies. On the other hand, as a result of the disruption of services due to COVID-19, the cases of malaria, a vector-borne disease, and the resulting deaths increased in 2020 compared to 2019 in the world. Although only imported malaria cases are detected in Türkiye today, there is a potential for an outbreak to occur at any time due to the presence of malaria vectors. An outbreak of imported malaria occurred in Mardin in 2012 due to a lorry driver entering the country from an endemic region. Immigrants that reside in Türkiye pose a risk for some infectious diseases due to the circumstances during migration or the conditions in their living areas. Leishmaniasis, which maintains its importance in the Mediterranean region, is another vector-borne disease and can be detected in Türkiye, especially in regions where immigrants reside. Bed bug infestations, which have increased recently, also closely affect the provision of health services. It is important to implement regular inspections in regions with outbreak potential, and to ensure the continuity of hygiene conditions and health services to prevent a possible outbreak. In case of an outbreak, different centers should cooperate, health authorities and academics should act together, patients and their contacts should be identified quickly and necessary precautions should be taken, the society should be informed and the outbreak should be taken under control in a short time. In this review article, outbreaks caused by parasites were examined under four headings as water, food, human and vector/arthropod-borne and examples from the world and Türkiye were given for these outbreaks.
