Research Information System
in: DİNLEME EĞİTİMİ, MEHMET NURİ KARDAŞ, Editor, Pegem Akademi, Ankara, pp.269-305, 2020
Araştırmalar öğrencilerin ilköğretimden başlayarak öğrenim kademeleri
yükseldikçe derslerdeki dinleme oranlarının arttığını ortaya koymaktadır. Yükseköğretim
programlarında öğrenim gören öğrencilerin, önceki öğrenim kademelerine
nazaran derslerde daha edilgin oldukları ve buna bağlı olarak dinleme
sürelerinin daha uzun olduğu düşünüldüğünde, dinleme becerisi ve yeterliliğinin
bilgi edinmede ne denli önemli olduğu daha iyi anlaşılacaktır.
Bilgi için dinleme derste, toplantıda, konferansta, panelde, sempozyumda vb.
bilgi paylaşımının yoğun olduğu ortamlarda verilmek istenen mesajları kavrayıp
uzun süreli belleğe yerleştirmek, daha sonra hatırlamak ve kullanmak amacıyla
yapılan dinlemedir (Cramer, 2004). Diğer bir deyişle bilgi için dinleme, bir şeyler
öğrenmek için kullanılan dinleme stratejilerinin tamamıdır.
Not tutma, öğrenenleri; bilgileri organize etmeye teşvik ettiği, dikkati anlamaya
yönelttiği, bilgileri zihinde tutmaya yardımcı olduğu ve daha sonra çalışmak
için iyi bir materyal sağladığı için önemli bir öğrenme stratejisi olarak değerlendirilir
(Cramer, 2004’ten Aktaran Özbay, 2012:119). Dinleme etkinliklerinde
aktarılan sözlü iletilerin not edilmesi anlamayı ve hatırlamayı kolaylaştırdığı için
öğrenmede önemli katkılar sunmaktadır. Nitekim dinleyicilerin öğrenmede aktif
olmalarını sağlayan önemli faktörlerden biri yine dinleme sırasında notlar almaktır.
Bu bağlamda not almak öğrenmede önemli bir yere sahiptir ve güç bir uğraşıdır..
Baymur (1944:25-29) dinlerken not tutmanın güçlüğünü; “Not tutmak kolay
bir iş değildir. Çünkü hakiki manasıyla not tutmak, insandan yüksek bir zihin çalışması
ister. Bu, öğretmen veya konferansçının söylediği sözler arasında önemli
olanları, teferruattan ayırıp mecaz bir şekilde kaydetmek demektir. Öğretmenin
veya konferansçının söylediklerini iyi anlamak, söylenen sözler arasında bir ayıklama
yapmak ve nihayet bunları kısa ve iyi bir şekilde formüle edip yazmak söz
konusudur. Bu da kolay bir iş değildir.” şeklinde aktarmaktadır.
Not tutmak dinlenilen bilgilerin kalıcı kılınmasında en etkili yoldur. Bu nedenle
amaca hizmet eden notlar tutabilmek için not tutmada kullanılan yöntemleri
teorik ve pratikte istendik düzeyde bilmek gereklidir. Bölümde işlenen başlıca
not tutma teknikleri şu şekilde açıklanabilir:
Dinlerken kullanılan not tutma tekniklerinden biri İFİKAN’dır. İFİKAN
sözcüğünde yer alan her harf bu stratejinin bir basamağını temsil etmektedir.
Buna göre; İ: İleriye bak, F: Fikirler, İ:İşaretler, K:Katıl, A:Araştır, N:Not tut basamaklarını
karşılamaktadır
Cornell not alma tekniği bilhassa dinleme becerilerinin geliştirilmesinde kullanılması
gereken etkili bir yöntemdir. Alan yazında Cornell not alma tekniğininöğrencilerin anlama becerilerinin geliştirilmesinde geleneksel yöntemlere nazaran
daha başarılı sonuçlar verdiğini ortaya koyan araştırmalar bulunmaktadır ( Makany
vd., 2009; Şahin vd., 2011)
Kavram haritalarını, fikirler ve bilgiler arasındaki ilişkileri, bağlantıları gösteren,
resimler, görseller, haritalar şeklinde tanımlamak mümkündür. Kavramlarla
oluşturulan kavram haritaları yaratıcı öğrenme ile sıkı bağlantılar içermektedir.
Bu bakımdan kavram haritası yaratıcı bir aktivite olup yaratıcılığın sönmesini engeller
ve bir nevi besler (Novak ve Gowin, 1984).Kavram haritası tekniği başta
sosyal bilimler alanı olmak üzere birçok öğrenme alanında etkin olarak kullanılan
bir yöntemdir
Dinlerken zihin haritası oluşturma etkinliği, notları daha yaratıcı biçimlerde
almaya, daha kolay hatırlamaya ve üzerinde çalışılan konuyu net bir şekilde anlamaya
yardımcı olur (MEB, 2004).
Başarılı bir dinleme ve not alma sürecinde sadece olumlu hususların değil;
olumsuz ve ilginç bilgi veya tespitlerin de not edilmesi gerekmektedir. Ancak bu
sayede tutulan notlar daha sonra kişiye geniş bir bakış açısı sunacak, tutulan notlardan
daha verimli yararlanmayı sağlayacaktır. Artı, eksi ilginç (AEİ) not tutma
tekniği bu bağlamda önemli işlev görebilir.
Önemli not tutma tekniklerinden biri de taslak çıkarmaktır. Dinlenilenlerin
ana başlıklar(konu, karakterler, ana fikir, yardımcı fikir, sonuç, öneriler vb.) halinde
not edilmesi kavramaya katkı sunacaktır.
Özet çıkararak not tutma da dinlemede kullanılan önemli bir etkinliktir.
Karaalioğlu’na göre (1978: 153) de özet, “Bir sözün ayrıntısız ve kısaca anlatılan
biçimi; en önemli ve en işe yarar parçasıdır.”Özet çıkarırken başlıca işlem
basamakları; başlık yazma, bakış açısını doğru kullanma, anlatım kipini doğru
kullanma, önemli bilgiyi seçme, önemsiz bilgiyi silme, metin dışı bilgiye yer vermeme,
tutarlı yazma ve kısaltma… şeklindedir.