Van İnsani ve Sosyal Bilimler Dergisi, sa.6, ss.62-79, 2023 (Hakemli Dergi)
Urartuca, Eski Yakındoğu’nun çivi yazısı sistemine sahip dillerindendir. Tarihsel aralıklarla Urartucadan
türemiş dillerin bulunmaması, bu dilin art zamanlı ve karşılaştırmalı incelenme olanağını azaltmaktadır. Öte
yandan, Urartu yaşam alanının günümüzdeki dillerinde bulunan bazı sözcüklerin tarihinin, -etimoloji
kaynaklarının belirttiğinden çok daha eskiye- “Urartu söz varlığına” kadar uzandıkları anlaşılmaktadır. Bu
çalışmanın amacı, Farsça, Türkçe ve Kürtçe gibi bölgesel dillerde bulunan ve Urartu kaynaklı olan ya da
olabilecek sözcükler için bazı yöntemsel açıklamalar ortaya koymaktadır. Bölgesel dillerin, Urartuca
karşılıklarıyla yapısal ve anlamsal örtüşmeler sergileyen bazı sözcüklerindeki benzerlikler ele alınmaktadır. Bu
bağlamda, Urartu’nun yakın tarihli bölgesel ardılı olan Eski Pers Krallığı yazıtlarının tarihsel verilerinden
faydalanılarak Urartuca ile karşılaştırmalı ilişkilendirilmeler yapılmaktadır. Yapısal çeşitlilik içeren sözcükler
sayesinde, dilbilgisel işleve sahip birimlerdeki örtüşmelerin de değerlendirilme imkânı ortaya çıkmaktadır.
Urartu yazıtlarının oluşturulmasında kullanılan Asur yazı sisteminin, Urartucanın ses değerlerinin yansıtılması
konusunda yetersiz kaldığı bilinmektedir. Urartu yazıtlarının dilbilgisel ve içeriksel bilgisine ulaşabilmek için
Urartuca ile dil bağlamında genetik ilişkileri olmasa da bölgesel etkileşimi olan diller ile yazıya dair sesbilimsel
(yapısal) ve anlambilimsel belirleyicilere ihtiyaç vardır. Urartu yazıtlarında geçen bazı sözcüklerin
günümüzdeki olası biçimlerinin yapısal ve anlamsal örtüşmeleri, benzerlik (analogy) ve eşdizimlilik
(collocation) belirleyicilerine bağlı olarak açıklanmaya çalışılmaktadır. Bu bağlamda ele alınan sözcüklerin
temel yapısal kurulumları olan seslerdeki örtüşmeler, yakın ses değişimleri ve seslem göçüşmeleri (metatez)
dikkate alınarak değerlendirilmeler yapılmaktadır. Bazı seslerin karşılıklı geçişkenliği olduğundan, Urartucada
olup da yazı sisteminin yetersizliğinden seçilemeyen ünlü ve ünsüz sesler belirlenmektedir. Çalışmada ele
alınan sözcükler dışında, benzeri dilbilimsel yöntemlerle, Urartu’dan kalmış birer kültürel miras olan ve
günümüz bölge dilleri tarafından kullanılmaya devam eden diğer sözcüklere ulaşma imkânı da sağlanabilir.
Urartian is one of the Ancient Near East language with cuneiform writing system. The potential of studying
Urartian diachronically and in comparison to other languages is diminished by the lack of later languages
descended from it. On the other hand, it is understood that the history of some words found in the current
languages of the Urartian habitat dates back to the "Urartian vocabulary"- much older than etymological
sources indicate. The aim of this study is to put forward some methodological explanations for words found
in regional languages such as Farsi / Persian, Turkish and Kurdish that are or may be of Urartian origin.
Structural and semantic similarities in some words of regional languages that may overlap with their Urartian
equivalents are discussed. Historical data of old Persian inscriptions are also used in associating Urartian
with the languages of the societies that are regional successors of Urartian. In this way, overlaps in units with
grammatical functions are also evaluated. It is known that the Assyrian writing system used in the creation
of Urartian inscriptions was insufficient to reflect the sound values of Urartian. In order to access the
grammatical and contextual information of Urartian inscriptions, there is a need for phonological and
semantic determinants of languages and writing that have regional interaction, although they do not have
genetic relations with Urartian. The structural and semantic overlaps of the possible today's forms of some
words in the Urartian inscriptions are tried to be explained depending on the determinants of similarity
(analogy) and collocation. In this context, the overlaps in sounds, which are the basic structural patterns of
the words discussed, are evaluated by taking into account close sound changes and phonetic transitions
(metathesis). Since some sounds are mutually permeable, vowel and consonant sounds in Urartian that
cannot be distinguished due to the inadequacy of the writing system are determined. With these and similar
linguistic methods, it is possible to reach other words that continue to be used by today's regional languages
as a legacy from Urartian.