Urartu’nun Miras Sözcükleri için Yapısal ve Anlamsal Belirleyiciler


Creative Commons License

Varol O.

Van İnsani ve Sosyal Bilimler Dergisi, sa.6, ss.62-79, 2023 (Hakemli Dergi)

Özet

Urartuca, Eski Yakındoğu’nun çivi yazısı sistemine sahip dillerindendir. Tarihsel aralıklarla Urartucadan türemiş dillerin bulunmaması, bu dilin art zamanlı ve karşılaştırmalı incelenme olanağını azaltmaktadır. Öte yandan, Urartu yaşam alanının günümüzdeki dillerinde bulunan bazı sözcüklerin tarihinin, -etimoloji kaynaklarının belirttiğinden çok daha eskiye- “Urartu söz varlığına” kadar uzandıkları anlaşılmaktadır. Bu çalışmanın amacı, Farsça, Türkçe ve Kürtçe gibi bölgesel dillerde bulunan ve Urartu kaynaklı olan ya da olabilecek sözcükler için bazı yöntemsel açıklamalar ortaya koymaktadır. Bölgesel dillerin, Urartuca karşılıklarıyla yapısal ve anlamsal örtüşmeler sergileyen bazı sözcüklerindeki benzerlikler ele alınmaktadır. Bu bağlamda, Urartu’nun yakın tarihli bölgesel ardılı olan Eski Pers Krallığı yazıtlarının tarihsel verilerinden faydalanılarak Urartuca ile karşılaştırmalı ilişkilendirilmeler yapılmaktadır. Yapısal çeşitlilik içeren sözcükler sayesinde, dilbilgisel işleve sahip birimlerdeki örtüşmelerin de değerlendirilme imkânı ortaya çıkmaktadır. Urartu yazıtlarının oluşturulmasında kullanılan Asur yazı sisteminin, Urartucanın ses değerlerinin yansıtılması konusunda yetersiz kaldığı bilinmektedir. Urartu yazıtlarının dilbilgisel ve içeriksel bilgisine ulaşabilmek için Urartuca ile dil bağlamında genetik ilişkileri olmasa da bölgesel etkileşimi olan diller ile yazıya dair sesbilimsel (yapısal) ve anlambilimsel belirleyicilere ihtiyaç vardır. Urartu yazıtlarında geçen bazı sözcüklerin günümüzdeki olası biçimlerinin yapısal ve anlamsal örtüşmeleri, benzerlik (analogy) ve eşdizimlilik (collocation) belirleyicilerine bağlı olarak açıklanmaya çalışılmaktadır. Bu bağlamda ele alınan sözcüklerin temel yapısal kurulumları olan seslerdeki örtüşmeler, yakın ses değişimleri ve seslem göçüşmeleri (metatez) dikkate alınarak değerlendirilmeler yapılmaktadır. Bazı seslerin karşılıklı geçişkenliği olduğundan, Urartucada olup da yazı sisteminin yetersizliğinden seçilemeyen ünlü ve ünsüz sesler belirlenmektedir. Çalışmada ele alınan sözcükler dışında, benzeri dilbilimsel yöntemlerle, Urartu’dan kalmış birer kültürel miras olan ve günümüz bölge dilleri tarafından kullanılmaya devam eden diğer sözcüklere ulaşma imkânı da sağlanabilir. 

Urartian is one of the Ancient Near East language with cuneiform writing system. The potential of studying Urartian diachronically and in comparison to other languages is diminished by the lack of later languages descended from it. On the other hand, it is understood that the history of some words found in the current languages of the Urartian habitat dates back to the "Urartian vocabulary"- much older than etymological sources indicate. The aim of this study is to put forward some methodological explanations for words found in regional languages such as Farsi / Persian, Turkish and Kurdish that are or may be of Urartian origin. Structural and semantic similarities in some words of regional languages that may overlap with their Urartian equivalents are discussed. Historical data of old Persian inscriptions are also used in associating Urartian with the languages of the societies that are regional successors of Urartian. In this way, overlaps in units with grammatical functions are also evaluated. It is known that the Assyrian writing system used in the creation of Urartian inscriptions was insufficient to reflect the sound values of Urartian. In order to access the grammatical and contextual information of Urartian inscriptions, there is a need for phonological and semantic determinants of languages and writing that have regional interaction, although they do not have genetic relations with Urartian. The structural and semantic overlaps of the possible today's forms of some words in the Urartian inscriptions are tried to be explained depending on the determinants of similarity (analogy) and collocation. In this context, the overlaps in sounds, which are the basic structural patterns of the words discussed, are evaluated by taking into account close sound changes and phonetic transitions (metathesis). Since some sounds are mutually permeable, vowel and consonant sounds in Urartian that cannot be distinguished due to the inadequacy of the writing system are determined. With these and similar linguistic methods, it is possible to reach other words that continue to be used by today's regional languages as a legacy from Urartian.