Yakın ve Orta Doğu’da Mezhepsel Çatışmaların Çözümü Bakımından Nâdir Şah Afşar’ın Faaliyetleri ve Necef Komisyonu

Creative Commons License

Qasımov C.

Turkuaz Uluslararası Türk Dünyası Bilimsel Araştırmalar Dergisi, cilt.1, sa.2, ss.186-198, 2020 (Hakemli Dergi)

Özet

İran coğrafyasında kurulan Türk Devletleri Osmanlı Devleti’ni kendileri için en büyük siyasî rakip ola-rak görmüşler. Hal böyle olunca da iki devlet arasında uzun yıllar sürecek mücadelelerin olması muh-temeldir. İran Şah’ı olan Nâdir Şah Afşar döneminde (1736-1747) de mücadeleler devam etti. Siyasî mü-cadelelere rağmen iki İslâm ülkesi arasındaki karşılıklı ilişkiler bu dönemde hareketli bir hal aldı. Nâdir Şah, Osmanlı Devleti ile geçmişten gelen mezhepsel sorunların hallolması için birtakım girişimlerde bu-lunma noktasında kararlıydı. Bu teşebbüslerinden biri de Şiî-Sünni yakınlaşması noktasındaki çabala-rıyla Caferiliğin beşinci mezhep olarak Osmanlı Devleti tarafından tanınması ve İslâm birliğini sağlama teşebbüsünde bulunmasıdır. Nâdir Şah’ın bu teşebbüsüyle Osmanlı-İran devletleri arasında çeşitli mü-zakereler yapılmaya başlandı. Nâdir Şah, Osmanlı Devleti egemenliğinde olan ve aynı zamanda Şiî itika-dı için kutsal bir yer olan Necef kentinde bir konferans tertip etmek için faaliyetlere başladı. Bu girişi-miyle Nadir Şah, Safevî Hanedanlarının takip ettiği Şiî mezhebinin uygulamalarının sonlandırılmasını ve Caferî mezhebinin benimsenmesini amaçlamaktaydı. Ayrıca Sünni ve Şiîlerin mezheplerinin birliğini İslâm âlemi için bir gereklilik olarak görmekteydi. Gayretleri neticesinde Necef’te Sünni ve Şiî âlimler-den oluşan bir kurul toplandı. Ancak, Necef’te kurulmasına vesile olduğu kurul ve bu amaçlar doğrultu-sunda alınan kararlar, tüm üyelerin imzalamasına rağmen uygulama alanı bulamadı. Çalışmada Nâdir Şah Afşar döneminde Osmanlı ve İran arasında geçmişten beri yaşanan dinî ve siyasî sorunlara değinmeye çalışılacak. Tabi bununla Nâdir Şah Afşar’ın hayatı, teşebbüsleri, Necef Komisyonunun toplanma-sı, burada alınan kararlar ve bu komisyonun iki devlet açısından meydana getirdiği etkiler dile getiril-meye çalışılacaktır. Anahtar Kelimeler: Nâdir Şah Afşar, I. Mahmud, Osmanlı-İran İlişkileri, Beşinci Mezhep, Necef Komis-yonu.