Öğretmenlerin ve Hemşirelerin Kişilik Özelliklerinin ve Yaşam Amaçlarının Bazı Değişkenlere Göre İncelenmesi


Mukba G., Kaya Z.

III rd International Eurasian EducationalResearch Congress3.Uluslararası Avrasya Eğitim Araştırmaları Kongresi, Muğla, Türkiye, 31 Mayıs - 03 Haziran 2016, ss.1643-1644

  • Yayın Türü: Bildiri / Özet Bildiri
  • Basıldığı Şehir: Muğla
  • Basıldığı Ülke: Türkiye
  • Sayfa Sayıları: ss.1643-1644
  • Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

ÖĞRETMENLERİN VE HEMŞİRELERİN KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ VE YAŞAM AMAÇLARININ BAZI DEĞİŞENLERE GÖRE İNCELENMESİ

 

Problem durumu:

İnsanoğlu yaşamını devam ettirirken çeşitli amaçlar oluşturarak yaşamını anlamlandırmaktadır. Yaşama yönelik her bireyin farklı değer ve kültüre sahip olduğu düşünüldüğünde yaşam amaçlarının da farklılaşabileceği söz konusudur. Bireyin amaçları doğrultusunda değerleri ve anlamları oluşmaktadır ve değerlerinin oluşmasına yönelik ihtiyaçları o bireyin amaçları yoluyla karşılanabilmektedir (Locke, 2002, s.304). Araştırmalar sonucunda; yaşam amaçlarının, işe yönelik amaçlar, romantik ilişkilere yönelik amaçlar, memnun edici aile yaşamına dönük ihtiyaçlarla ilişkili amaçlar ve sosyal amaçlar gibi çeşitli yaşam alanlarında farklılaşabildiği belirtilmiştir (Locke, 2002; Masuda ve Sortheix, 2012; Visconti, Ladd ve Kochenderfer-Ladd, 2015). Alan yazında, yaşam amaçlarının içsel (intrinsic) ve dışsal (extrinsic) olarak ele alındığı (Kasser ve Ryan, 2001), kişisel büyüme, duygusal yakınlık, topluma hizmet gibi amaç alanlarının içsel; finansal başarı, fiziksel çekicilik, sosyal ün (social fame) ve popüler olma gibi amaç alanlarının ise dışsal amaçlar olarak açıklandığı (Ingrid, 2009) görülmektedir. Yaşam amaçlarını farklı değişkenlerle ilişkilendiren araştırmacılara göre (Austin & Vancuver, 1996), yaş, cinsiyet, kişilik özellikleri gibi birçok unsur, yaşam amaçlarını etkilemektedir (Nair, 2003). Bireylerin kişiliklerinin onların sahip oldukları değerler ile hangi amaçlara daha çok önem verdikleriyle ilişkili olabildiği belirtilmiştir (Reisz, Boudreaux ve Ozer, 2014). Birçok araştırmacının, bireylerin farklılaşan kişiliklerinin “dışa dönüklük”, “uyumluluk”, “öz disiplin”, “duygusal denge” ve “açıklık/akıl” biçiminde beş temel özellikle açıklanabileceği konusunda uzlaşı içinde oldukları görülmektedir (Bee ve Boyd, 2009; Tatlılıoğlu, 2014). Alanyazında yaşam amacının bireyin kişilik özellikleri üzerinde etkili olabileceği gibi kişilik özelliklerinin de yaşam amacını belirlediği yönünde araştırmalar bulunmaktadır (Reisz, Boudreaux ve Ozer, 2014; Hudson ve Roberts, 2014). Bu araştırmada hemşire ve öğretmen meslek grubundaki yaşam amaçları ile kişilik özelliklerinin incelenmiş olup ortaya çıkan bulguların,  yaşam amacı ve kişilik özellikleri kavramlarının birlikte ele alınacağı diğer çalışmalar açısından önem taşıyacağı öngörülmektedir.

Alanyazında da  yer aldığı gibi, kişilik özellikleri çeşitli özel yaşam alanlarında birey için anahtar rol oynayabilmekte ve yaşam amaçlarıyla ilişkili olabilmektedir. Bu araştırmada hemşirelerin ve öğretmenlerin yaşam amaçları ile kişilik özelliklerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi istenmektedir. Bu araştırmayla yaşam amacı ve kişilik özellikleri kavramlarının birlikte ele alınacağı diğer meslek gruplarına yönelik çalışmalara ışık tutacağı öngörülmektedir. Hemşirelerin ve öğretmenlerin yaşam amaçları ile kişilik özelliklerinin birtakım değişkenlere göre incelenmesinin amaçlandığı bu araştırmada aşağıdaki sorulara yanıt aranmıştır:

1. Hemşirelerin ve öğretmenlerin yaşam amaçları ve kişilik özellikleri arasında anlamlı düzeyde bir ilişki var mıdır?

2. Hemşirelerin ve öğretmenlerin kişilik özellikleri cinsiyet, gelir düzeyini algılama, mesleki pişmanlık, mesleğinde mutlu olma vb. gibi değişkenlere göre anlamlı farklılık göstermekte midir?

3. Hemşirelerin ve öğretmenlerin yaşam amaçları cinsiyet, gelir düzeyini algılama, mesleki pişmanlık, mesleğinde mutlu olma vb. gibi değişkenlere göre anlamlı farklılık göstermekte midir?

 

YÖNTEM

Araştırmanın Modeli ve Örneklemi

Bu araştırma, öğretmenlerin yaşam amaçları üzerinde büyük beşli kişilik özellikleri değişkenlerini incelemek amacıyla nicel araştırma kapsamında korelasyon araştırma modeline dayalı olarak gerçekleştirilmiştir. Korelasyonel araştırmalar, değişkenler arasındaki ilişkilerin incelenmesinde, ortaya çıkarılmasında, bu ilişkilerin düzeylerinin belirlenmesinde etkili ve bu ilişkilerle ilgili daha üst düzey araştırmaların yapılmasına olanak sağlayan araştırmalardır (Büyüköztürk, Çakmak, Akgün ve ark., 2008). Araştırmanın örneklemini 2015-2016 eğitim öğretim yılında Van ilinde çeşitli eğitim kademelerinde görev yapan 101'i erkek ( % 55) ve 83'ü kadın (% 45) olmak üzere toplam 184 öğretmen ve Van ilinde çeşitli özel ve devlet hastanelerinde görev yapan 73'ü erkek  (% 59) ve 51'i kadın (% 41) olmak üzere toplam 124 hemşire oluşturmakta olup araştırmanın toplam örneklem sayısı 308'dir. Katılımcıların yaş aralığı 17-58 arasında değişmekte olup; yaş ortalamaları 29.28'dir.

 

Veri Toplama Araçları

Yaşam Amaçları  Ölçeği (YAÖ): Yaşam Amaçları Ölçeği (YAÖ), İlhan (2009) tarafından geliştirilmiş olup 47 maddeden oluşan 7'li derecelendirilen bir ölçektir. YAÖ’ nün faktör yapısını belirlemek amacıyla yapılan birinci düzey faktör analizinde dokuz, ikinci düzey faktör analizinde iki faktörlü bir yapı araştırmacı tarafından bulunmuştur. Ölçekte, içsel amaçlar kapsamında topluma katkı, kişiler arası ilişki, anlamlı yaşam, aileye katkı ve fiziksel sağlık alt ölçek olarak yer alırken; dışsal amaçlar kapsamında maddi başarı/zenginlik, ünlü olma/tanınma ve imaj/çekicilik alt ölçek olarak yer almaktadır (İlhan, 2009). Dokuz alt faktör, yaşam amaçlarına ait toplam varyansın  %64.1’ini ve iki üst faktör ise %61.3’ünü açıklamıştır (İlhan, 2009). YAÖ’nün güvenirliğine ilişkin Cronbach-Alfa katsayıları araştırmacı tarafından hesaplanmış, alt faktörlerin güvenirlik katsayıları 0.74- 0.90 aralığında elde edilmiştir. YAÖ’nün üst faktörlerin güvenirlik katsayıları ise, içsel amaçlar için 0.85 ve dışsal amaçlar için 0.77 olarak araştırmacı tarafından elde edilmiştir.

 

Hızlı Büyük Beşli Testi (HBBT): Hızlı Büyük Beşli Kişilik Testi (HBBKT), Morsünbül (2014) tarafından Türkçe’ye uyarlanmış olup; 30 maddeden ve “uyumluluk”, “dışa dönüklük”, “sorumluluk”, “duygusal denge”, “deneyime açıklık” olmak üzere beş alt faktörden oluşmaktadır. Araştırmacı tarafından doğrulayıcı faktör sonuçlarının HBBKT’nin mevcut faktör yapısını doğruladığı elde edilmiştir. Bulunan güvenirlik katsayısının da Türkçe versiyonunun güvenilir olduğunu ortaya koymuştur (Morsünbül, 2014).

Veri Analizi

Verilerin analizi için ise SPSS 15 istatistik paket programından yararlanmış olup; verilerin normal dağılıp dağılmadığına yönelik Kolmogorov-Smirnov Testi kullanmıştır.Verilerin normal dağıldığı elde edikten sonra (p>.05) korelasyon testi ve iki yönlü ANOVA testlerinden yararlanılmıştır.

 

Bulgular ve Sonuçlar: Hemşirelerin puanları arasında büyük beşli alt faktörlerinden “uyumluluk” ile yaşam amacı alt faktörlerinden “kişilerarası ilişki” arasında (r=.46, p<.05), “maddi başarı” (r=.22, p<.05), “fiziksel sağlık” (r=.27, p<.05), “imaj” (r=.22, p<.05), "kişisel gelişim" (r=.40, p<.05), "aileye katkı" (r=.39, p<.05),  anlamlı yaşam (r=.29, p<.05), "içsel amaçlar" (r=.46, p<.05), "dışsal amaçlar" (r=.25, p<.05) arasında iyi düzeyde pozitif yönde anlamlı ilişki (p<.05) ; "dışa dönüklük" kişilik özelliği ile yaşam amacı alt faktörlerinden  "kişilerarası ilişki" arasında (r=.17), "imaj" arasında (r=.15), "kişisel gelişim" arasında (r=.18) iyi düzeyde pozitif yönde anlamlı ilişki (p<.05); "sorumluluk" kişilik özelliği ile yaşam amacı alt faktörlerinden "kişilerarası ilişki" arasında (r=.21), "topluma katkı" arasında (r=.30), "fiziksel sağlık" arasında  (r=.28), "kişisel gelişim" arasında (r=.28), "aileye katkı" arasında (r=.27), "ünlü olma" arasında (r=.18), "anlamlı yaşam" arasında (r=.16), "içsel amaçlar" arasında (r=.32), dışsal amaçlar arasında (r=.16) pozitif yönde anlamlı ilişki (p<.05) bulunmuştur. Öğretmenlerin puanları arasında ise büyük beşli alt faktörlerinden “uyumluluk” ile yaşam amacı alt faktörlerinden “kişilerarası ilişki” arasında (r=.40) “topluma katkı” (r=.38), “maddi başarı” (r=.17), “fiziksel sağlık” (r=.30), "kişisel gelişim" (r=.32), "aileye katkı" (r=.30),  anlamlı yaşam (r=.24), "içsel amaçlar" (r=.41), "dışsal amaçlar" (r=.15) arasında pozitif yönde anlamlı ilişki (p<.05); "sorumluluk" kişilik özelliği ile yaşam amacı alt faktörlerinden "kişilerarası ilişki" (r=.17), "fiziksel sağlık" (r=.18), "kişisel gelişim" (r=.17), "aileye katkı" (r=.21) ve içsel amaçlar (r=.19) arasında pozitif yönde anlamlı ilişki (p<.05); "deneyime açıklık" kişilik özelliği ile yaşam amacı alt faktörlerinden "kişilerarası ilişki" (r=.28), "topluma katkı" (r=.25), "maddi başarı" (r=.28), "fiziksel sağlık" (r=.15), "imaj" (r=.27), "kişisel gelişim" (r=.28), "aileye katkı" (r=.20), "ünlü olma" (r=.22), "içsel amaçlar" (r=.28), "dışsal amaçlar" (r=.31)  arasında pozitif yönde anlamlı ilişki (p<.05) bulunmuştur. Bu bağlamda öğretmenlerin puanları arasında "dışadönüklük" ve ""duygusal denge" kişilik özelliklerinin herhangi bir alt yaşam amacıyla anlamlı ilişki göstermediği sonucu elde edilirken; hemşirelerin puanları arasında  beş kişilik özelliğin hepsinin en az bir alt yaşam amacıyla anlamlı biçimde ilişkili olduğu sonucu bulunmuştur.

Korelasyon analizlerine ek olarak hemşirelerin ve öğretmenlerin kişilik özellikleri ve yaşam amaçları alt faktör sonuçlarını etkileyen değişkenleri belirlemek amacıyla iki yönlü ANOVA analizleri yapılmıştır. Katılımcıların "duygusal denge" kişilik özelliklerine yönelik iki yönlü ANOVA sonuçları, iki yönlü ANOVA'nın uygulanmasına yönelik temel sayıltıları sağlamıştır. İki yönlü ANOVA sonuçlarına ilişkin "Duygusal denge" kişilik özelliği puanları arasında meslek değişkeni  ve mesleki mutluluk değişkeni tek başına anlamlı bir etkiye sahip olmadığı sonucu bulunurken; meslek değişkeni ve mesleki mutluluk değişkeni bir arada "duygusal denge" kişilik özelliği üzerinde .019 düzeyinde anlamlı bir etkiye sahip olmaktadır (p<.0.05). Mesleki mutluluğa "hayır" biçiminde yanıtlayan öğretmenlerin "duygusal denge" kişilik puan ortalamaları 27.88 iken; mesleki mutluluğa "evet" biçiminde yanıt veren hemşirelerin "duygusal denge" kişilik puan ortalamaları 26.93 olarak bulunmuştur. Mesleki mutluluğa "evet" diyen öğretmenlerin "duygusal denge" kişilik özellikleri ortalama puanları 27.03 iken; mesleki mutluluğa "evet" diyen hemşirelerin puan ortalamaları 25.18 olarak elde edilmiştir. Katılımcıların yaşam amaçlarının alt faktörlerinden "dışsal amaçlarına" ilişkin iki yönlü ANOVA sonuçları, iki yönlü ANOVA'nın uygulanmasına yönelik temel sayıltıları sağlamıştır. Bu bağlamda, "mesleki mutluluk" tek başına dışsal amaç puanları üzerinde anlamlı bir etkiye sahip olmazken (p>.05); "meslek değişkeninin" ve "mesleki mutluluk değişkeninin" birlikte de anlamlı bir etkiye sahip olmadığı (p>.05) sonucu bulunmuştur. Buna karşın "meslek değişkeninin" tek başına, "dışsal amaçlar" üzerinde .018 düzeyinde anlamlı etkiye sahip olduğu sonucu elde edilmiştir (p<.05).Öğretmenlerin "dışsal amaç" puan ortalamaları 78.45 iken; hemşirelerin "dışsal amaç" puan ortalamaları 81.82 olarak elde edilmiştir.

 

Kaynakça

Bee, H. & Boyd, D. (2009). Çocuk gelişim psikolojisi. Çev: Okhan Gündüz. İstanbul: Kaknüs Yayınları.

Büyüköztürk Ş, Çakmak KE, Akgün EÖ, ve ark. (2008). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.

 

Hudson, N., W. & Roberts, B., W. (2014). Goals to change personality traits: concurrent links between personality traits, daily behavior, and goals to change oneself. Journal of Research in Personality, 53, 68-83.

 

Ingrid, B. (2009). Life goals and well-being: Are extrinsic aspirations always detrimental to well being? Psychological Topics, 18 (2), 317-334.

İlhan, T. (2009). Üniversite öğrencilerinin benlik uyum modeli: Yaşam amaçları, temel psikolojik ihtiyaçlar ve öznel iyi oluş. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

Locke, E., A. (2002). Setting goals for life and happiness. In: Snyder, C., R. & Lopez, S., J. (Eds). Handbook of Positive Psychology. New York, Oxford University Press.

Masuda, A., D. & Sortheix, F., M. (2012). Work-Family Values, Priority Goals and Life Satisfaction: A Seven Year Follow-up of MBA Students. J Happiness Stud, 13, 1131–1144.

Morsünbül, Ü. (2014). Hızlı büyük beşli kişilik testi Türkçe versiyonu geçerlilik ve güvenirlik çalışması. Düşünen Adam: Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi, 27, 316-322.

Nair, S., KP. (2003). Life goals: the consept and its relevance to rehebilitation. Clinical Rehabilitation, 17, 192-202.

Reisz, Z.,  Boudreaux, M., J. & Ozer, D., J. (2014). Personality traits and the prediction of personal goals. Personality and Individual Differences, 55, 699-704.

Tatlılıoğlu, K. (2014). Üniversite öğrencilerinin beş faktör Kişilik Kuramı’na göre kişilik özellikleri alt boyutlarının bazı değişkenlere göre incelenmesi. Tarih Okulu Dergisi, 7 (XVII), 939-971.

Visconti, K., J., Ladd, G., W. & Kochenderfer-Ladd, B. (2015). The role of moral disengagement in the associations between children's social goals and aggression. Merrill-Palmer Quarterly, 61(1), 101-123.