Akademik Veri Yönetim Sistemi
Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, ss.149-172, 2018 (Hakemli Üniversite Dergisi)
Halk bilimi inceleme konularından biri de dindir. Halk bilimi çalışmalarının
başlangıç dönemi olan on dokuzuncu yüzyılda din, asıl olarak, ilahiyat ve
antropoloji/sosyoloji disiplinlerinin konusuydu. İlahiyat alanında çalışan bilim
insanları için din incelemelerinin çerçevesi yazılı gelenek ve kurumsal yapılarla
sınırlıydı. Antropoloji ise sözlü geleneğe sahip ve ilkel olarak nitelendirilen
toplulukların dinsel geleneklerini incelemekteydi. Halk bilimi, bu iki disiplinin
ilgi odağının dışında kalan insanların inançlarını inceleme konusu edinmişti. Bu
çalışmalar, çoğunlukla, yazılı ve kurumsal dinsel geleneğin içerisinde yer edinen
arkaik inançları tespit etmeyi amaçlamaktaydı. Bunun en önemli kısmını da halk
inançları oluşturmuştur. Yirminci yüzyılın başında Alman rahip Paul Drews,
kilisenin dinsel öğretisi ile, halkın dinsel yaşantısı arasındaki farkı vurgulayan bir
kavram olarak halk dini kavramını önermiştir.
Don Yoder’in 1970’li yıllardaki halk dini analizi ve tanımlama çabası önemli
dönüm noktalarından birisini oluşturmuştur. Yoder’in halk dini ile ilgili önerileri
konuyla ilgili tartışmaları sona erdirmemiştir. Bu tartışmalara ciddi bir katkı
1990’lı yılların başında Leonard Norman Primiano tarafından yapıldı. Leonard
Norman Primiano, halk dini kavramının hem semantik olarak yetersiz olduğunu
hem de konunun incelenmesinin yöntemsel yenilikleri gerekli kıldığını iddia
etmiştir. Bu kapsamda halk dini kavramının yerine, anlam içeriği yargı yüklü
olmayan ve yöntemsel ve kuramsal yenilikler sunduğunu iddia ettiği verneküler
kavramını önermiştir. Bu incelemede halk dini kavramının geçirdiği anlam
değişmeleri incelenecektir.