Akademik Veri Yönetim Sistemi
Gazi Kitabevi, Ankara, 2022
Finansal sistem, bir takım finansal araçların el değiştiği farklı enstrü- manları olan piyasaların oluşturduğu bir sistemdir. Finansal sistemi gele- neksel finans sistemi ve İslami finans sistemi diye bir ayrıma tabi tuttu- ğumuzda geleneksel finans sistemi faizli olarak çalışan bir sistem olması yönüyle İslami finansal sistemden ayrılmaktadır. İslami finans sisteminin temel uygulama alanı da şüphesiz faizsiz ban- kalardır. Bazı İslam ülkeleri faizsiz sistem ile çalışan bankaları katılım bankaları olarak isimlendirirken bazıları bu bankaları İslami prensiplerle faaliyet göstermesinden hareketle “İslami bankalar” olarak adlandırmıştır. İlk olarak yalnızca bankacılık faaliyetlerini faizsiz yapmak üzere ortaya çıkan İslami bankalar, daha sonra Müslümanların yatırım yapabilecekleri tahvil, hisse senedi, bono gibi finansal araçlara alternatif araçlar geliştir- mişlerdir. İslami bankaların faizsiz işlemleri tercih etmelerinin öncelikli sebebi Kur’an-ı Kerimin Bakara Suresi 275. ayetinde yer alan – Faiz yiyenler ancak şeytanın çarptığı kişinin kalkması gibi kalkarlar. Bu onların: “Alım satım da ancak faiz gibidir.” dedikleri içidir. Oysaki Allah alışverişi helal kılmış, faizi de haram kılmıştır. – mealindeki ayeti ve buna benzer faizi yasaklayan ayetlerden dolayıdır. Bu ayetten birkaç ayet sonra gelen Ba- kara 278-279 da “Ey iman edenler! Allah’tan korkun ve gerçekten iman etmiş iseniz faizden kalanı bırakın. Bunu yapmazsanız Allah ve Resulü tarafından size bir savaş açıldığını bilin” gibi ayetlerden anlaşılacağı üzere İslam’da faiz kesin bir şekilde yasaklanmıştır. Dünya’da ilk olarak Mısır’da 1963 yılında faizsiz bankacılık faaliyetle- ri başlamış fakat ilk İslami bankanın kurulması 1971 yılında gerçekleşmiş- tir. Cidde’de İslam ülkelerinden ekonomistlerin ve İslam hukukçularının 1973’te katıldığı toplantı sonrası ortak bir kararla İslam Kalkınma Bankası kurulmuştur. İslam ülkeleri için faizsiz bankacılık anlamında ilk otorite olan İslam Kalkınma Bankası 1975 yılında faaliyetlerine başlamıştır. Faizsiz bankacılık hizmetlerine ilişkin işlem yapan bankalar, dünyanın birçok ülkesinden “İslami Bankalar” olarak adlandırılırken Türkiye’de Ka- tılım Bankaları olarak bilinmektedir. İlk olarak 1985 yılında Türkiye’deki faaliyetlerine Özel Finans Kuru- mu olarak başlayan bu bankalar 2005 yılına kadar bu isimle faaliyet göster- mişlerdir. 2005 yılında isim değişikliğine gidilmiş ve Özel Finans Kurum- ları bu tarihten sonra “Katılım Bankaları” ismiyle bankacılık hizmetlerine devam etmiştir. Bu eserin ilk bölümünde finansal piyasaların farklı türlere ayrılmasın- da finansal varlıkların niteliğinin, varlıkların süresinin, ödemelerin hemen gerçekleşip gerçekleşmediğinin ve piyasaların örgütlenmiş olup olmama- ların etkisi olduğundan bahsedilmiştir. Bununla beraber piyasalarda işlem konusu araçların kısa vadeli ve uzun vadeli olup olmamasına göre para ve sermaye piyasaları diye adlandırıldığı anlatılmıştır. Son olarak geleneksel finansal sistemin temel piyasa aracı olan faize ve faizli finansal sisteme ilişkin literatür taraması yapılmıştır. Eserin ikinci bölümünde İslami Finans Sistemi anlatılmış olup bu sis- temi ortaya çıkaran sebeplere değinilmiştir. İslami finans sisteminin temel prensipleri, sistemin kaynakları ve sistemin ayırt edici özellikleri ayrıntılı olarak anlatılmıştır. Eserin üçüncü bölümünde İslami bankacılık modelini ilk defa uygula- yan ve bu sayede bu modeli başta İslam ülkeleri olmak üzere diğer ülkelere de örnek olacak şekilde bankacılık işlemlerini başlatan Mısır ve Pakistan’a dair uygulamalara yer verilmiştir. Yine Bahreyn, Malezya, Suudi Arabis- tan, İran, Birleşik Krallık, Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri’ne dair İslami bankacılık sistemi tarihsel süreçlerine dair bilgilere yer verildikten sonra İslami bankacılık sisteminin bu ülkelerde hali hazırdaki durumundan da bahsedilmiştir. Bu ülkelere dair örneklerden sonra Türkiye’de 1980 son- rası Özel Finans Kuruluşlarına ve bunların tarihi süreçlerine dair bilgilere yer verilmiştir. Daha sonra Katılım Bankaları ismi ile faaliyetlerini devam ettiren İslami bankacılık sisteminin Türkiye’deki mevcut durumu ve bu sistem için yapılan yasal alt yapı düzenlemeleri anlatılmıştır. Eserin son bölümü olan dördüncü bölümde ise İslami bankacılık mo- delinin kullandığı araçlar fon toplama yöntemleri ve fon kullandırma yön- temleri başlığı altında ayrıntıları ile anlatılmıştır. Son söz; eserin yazım sürecinde motive kaynağım olan yavrularıma ve değerli eşime teşekkürü bir borç bilirim. İbrahim ÇEMBERLİTAŞ Van, 2022