Hurûfî-Bektâşî Şair Arşî'nin Şiirlerinde Hz. Ali Algısı


Creative Commons License

Aslan M.

Asya Studies, cilt.5, sa.15, ss.33-45, 2021 (Hakemli Dergi)

  • Yayın Türü: Makale / Tam Makale
  • Cilt numarası: 5 Sayı: 15
  • Basım Tarihi: 2021
  • Doi Numarası: 10.31455/asya.826136
  • Dergi Adı: Asya Studies
  • Sayfa Sayıları: ss.33-45
  • Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Hurûfîlik 14. yüzyılın sonlarında İran’da ortaya çıkmış; ancak Timurluların baskısı sebebiyle Hindistan, Mısır, Suriye, Irak ve Anadolu’ya yayılmıştır. Hurûfîliğin kurucusu Fazlullah Esterâbâdî’nin halifelerinden Aliyyü’l-A’lâ ve Nesîmî tarafından Anadolu’da öğretilen Hurûfîlik, kısa zamanda Bektâşîlik ile kaynaşmaya başlamıştır. Osmanlı coğrafyasında Hurûfîlere yönelik tepkiler siyasî bir boyut kazanınca Hurûfîlik Balkanlara doğru bir yayılma göstermiş ve Bektâşîlik ile yeni bir senteze gitmiştir. 16-17. yüzyıl şairlerinden Arşî, Hurûfî-Bektâşî şairlerden biridir. Muhtemelen Tire’de doğup Arnavutluk’ta bulunan Ergirikasrı kasabasındaki bir Bektâşî tekkesinde Muhîtî’ye bağlanan Arşî, şeyhi ölünce onun yerine posta oturmuştur. Şeyhi Muhîtî gibi kendisi de bir şair olan Arşî, Hurûfî inançlarını dile getiren manzumeler kaleme almıştır. Bu manzumelerde –Hurûfîlik kadar olmasa da- Bektâşîlik etkileri de görülmektedir. Hz. Ali hem Hurûfîlerde hem de Bektâşîlerde oldukça önemli bir kişidir. Hurûfîliğin esası tevil ilmidir. Hurûfîlerce kutsal kabul edilen ve Hurûfîlik inancının kurucusu Fazlullah Esterâbâdî’ye ait olan Câvidânnâme adlı eseri Türkçe’ye çeviren Hurûfî-Bektâşî Derviş Murtazâ’ya göre bu ilim, esasen Hz. Ali’nin ilmidir. Dolayısıyla Hurûfîlere göre bu inancın temelinde Hz. Ali’nin ilmi bulunmaktadır. Bektâşîliğe göre ise Hz. Ali ve ehl-i beyt sevgisi, Bektâşîlik tarikatının esas unsurlarındandır. Bu makalede, Hurûfîlik ve Bektâşîlik münasebetleri bağlamında Arşî Divanı’ndaki Hz. Ali algısı incelenmektedir. Bunun için Arşî Divanı’ndaki ilgili beyitler tespit edilmiş, Hurûfîlik ve Bektâşîlik ile ilgili olanlar konularına göre ayrılmış, ardından şerh edilmiştir. Nihayet, ulaşılan bulgulardan hareketle Hurûfî-Bektâşî şair Arşî’nin şiirlerinde Hz. Ali algısı ortaya konmaya çalışılmıştır.