Akademik Veri Yönetim Sistemi
VIII Uluslararası Van Gölü Havzası Sempozyumu, Bitlis, Türkiye, 23 Haziran 2021, ss.129-132
Van Gölü Havzası hâlihazırda Türkiye topraklarının %2,3'ü kapsar ve sınırları Güneyden Dicle Nehri, Kuzey Batısından Fırat Nehri, Kuzey doğusunda Hazar Denizi ve Doğusundan Urmiye Gölü havzası ile çevrilidir. Van Gölü Havzası eski dönemlerde günümüze kadar askeri, siyasi ve ekonomik bakımdan önemini koruyan nadir coğrafyalardan biridir. Havza’nın Doğu ile Batı arasındaki ticaret yolları üzerinde bulunması, bölgenin tüm dönemlerde büyük güçlerin ilgi odağına çevrilmesine neden olmuştur. Milattan önceki dönemlerde bu bölgede askeri ve siyasi güç olarak varlık gösteren Urartular, Huriler, Medler ve Persler diğer güçlerle sürekli mücadele içerisinde bulunmuşlar. Milattan sonraki döneminde ise Van Gölü Havzası’nda Bizans, Sasaniler, Arap Hilafeti ve Selçuklular, Moğollar, Karakoyunlular, Akkoyunlular, Osmanlı ve Safevîler hâkim güç olma yolunda mücadele vermişlerdir.
XVIII. yüzyılın başlarından itibaren siyasi ve askeri güç olarak ortaya çıkan Balkanlarda ve Kafkasya’da Osmanlı Devleti ile şiddetli bir mücadeleye başlamıştır. Kafkasya’nın güneyine doğru inmeyi başaran Çarlık Rusya’nın esas hedeflerinden biri de Van Gölü Havzası olmuştur. Havzanın geniş sınırlarının sahip olması ve özellikle de Kafkasya ve İran’a çok yakın olması bölgeyi Çarlık Rusya için vazgeçilmez bir konuma taşımıştır. Çarlık Rusya Osmanlı Devleti ile Kafkasya’da yaptığı tüm savaşlarda bu maksadına ulaşmaya çalışmıştır. Havzanın işgali için yapılan mücadelenin en başarılı sonucu 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonrası olmuştur. 3 Mart 1878 yılında imzalanan Ayastefanos Antlaşması ile Kars, Ardahan, Artvin ve Batum Çarlık Rusya’ya bırakıldı. Böylelikle Çarlık Rusya Van Gölü Havzası’nın işgali için çok avantajlı bir konuma girmiş oldu.
Van Gölü Havzası’nın Çarlık Rusya tarafından işgal edilmesi Birinci Dünya Savaşı yıllarında gerçekleşmiş oldu. Savaş öncesi Kafkasya’daki Çarlık Rusya Askeri Karargâhı tarafından bu bölgenin çok hızlı bir şekilde ele geçirilmesinin planları yapılmıştı. Bu askeri planlar başarılı olduğu takdirde Irak, İran Körfezi ve Suriye topraklarına doğru uzanan yollar Çarlık Rusya’nın tam kontrolüne geçmiş olacaktı.
1914 yılında Birinci Dünya Savaşının başlaması ile Çarlık Rusya ordusu yeniden Van Gölü Havzası’nda işgale başladı. Ermeni çetelerinin isyanından faydalan Rus birlikleri 11 Mayıs 1915’te Malazgirt’i, 18 Mayıs’ta Gevaş’ı ve 20 Mayıs’ta da Van’ı işgal etmişti. Böylelikle Ruslar Van gölünün güneyinde avantajlı konuma geçmişlerdi. 1915 yılının Şubat ayında Varto, 1916 yılında da Muş Rus ordusunun eline geçti. Daha sonra 3 Mart 1916’da Bitlis de Ruslar tarafından işgal edilmiştir.
Birinci Dünya Savaşı sırasında Çarlık Rusya tarafından Van Gölü Havzası’nın işgal edilmesi ile ilgili hâlihazırda Rusya’da çok zengin bir tarihi kaynak mevcuttur. Özellikle Rusya’daki Arşiv belgeleri, Askeri raporlar ve Van Gölü Havzası’nın işgaline katılan askerler tarafından kaleme alınan Hatıratlar, kıymetli bilgiler içermektedir. Birinci Dünya Savaşı Kafkas Cephesi ve özellikle de Van Gölü Havzası’nın işgali ile ilgili Rus askerleri tarafından kaleme alınan Hatıratların sayısı fazladır. Bu hatıratlar içerisinde, Y.V. Maslovski, ve F.İ.Yelisev’in kayıtları çök önemlidir. Y.V. Maslovski, ve F.İ.Yelisev’in hatıratları Van Gölü Havzası’ndaki Rus işgali konusunda birinci elden kaynak niteliğindedir. Bu hatıratlar sonraki yıllarda Rus askeri tarih çalışmaları için öncelikli kaynaklar olmuştur. 23 Haziran 2021 tarihinde Bitlis Eren Üniversitesi, Bitlis Valiliği, Bitlis Belediyesi, Bitlis Eğitim ve Tanıtma Vakfı (BETAV), Eğitim Kültür Tarih ve Arkeoloji Araştırma Merkezi (BEKAM) ve Doğu Anadolu Mimarlığını Araştırma ve Geliştirme Merkezi (DAMAGEM) işbirliğinde “VIII. Uluslararası Van Gölü Havzası Sempozyumu” düzenlenecektir. Bu bağlamda ilgili sempozyuma sunmak istediğimiz bildiride Rus askeri hatıratları ışığında Birinci Dünya Savaşı sırasında Van Gölü Havzası’nda vuku bulan Rus işgali ile ilgili bilgi vermeyi amaçlıyoruz.