Hulefâ-yı Râşidîn devrinde başlayan Sâsânî coğrafyasının fethi, Emevîler döneminin ilk yarısında tamamlanmıştır. Fethe maruz kalan coğrafyada Müslümanların siyasî hâkimiyetini benimseyenler olduğu gibi, farklı gerekçelerle buna karşı çıkan gruplar da olmuştur. Fütuhattan memnun olmayan kesimlerden biri de Mecûsîler ve bunlara liderlik eden din adamları (mobedân) sınıfıdır. Zira İslamiyet’in resmi din olarak İran coğrafyasına girmesi, Mecûsîliği günden güne zayıflattığı gibi mobedan sınıfının da nüfuzunu azaltıyordu. Sâsânîlerin resmi dini Mecûsîlik, hâkim ve galip din olmaktan çıkmış, yerini tedricen İslamiyet’e terkediyordu. İşte bunun önüne geçmek isteyen Mecûsî din adamları da Sâsânîleri yeniden canlandırmak veya Zerdüştî temelli bir devleti kurmak gayesiyle hicretin ilk iki asrında irili ufaklı birçok siyasî-askerî isyana liderlik yapmışlardır. İsyan hareketlerinin başarısızlığa uğraması ve İranlılar arasındaki İslamlaşmanın hızlanmasına paralel olarak mobedân, bütün mesaisini İslamlaşmanın önüne geçmek ve azınlık durumuna düşen Mecûsî toplumunun (Bıhdîn) varlığını korumak için harcamışlardır. Bu amaçla hicrî üç ve dördüncü asırda Avesta ve Zendleri yeniden yorumlayarak Mecûsî inanç ve fıkhına dair eserler meydana getirmişlerdir. Bu şekilde mücadele sahası siyasî-askerî arenadan dinî, fikrî ve ilmî alana kaydırılmıştır. Kuşkusuz dönemin reel politiği göz önünde bulundurularak yeniden üretilen Mecûsî ahkâmın temel gayelerinden birisi de İran’daki İslamlaşmanın önüne geçmek ve Mecûsî toplumun birlik ve dirliğini muhafaza etmek idi. Bu çalışmada, söz konusu asırlarda yazılan Mecûsî kaynakları esas alınarak İslamlaşmanın önüne geçmek için mobedânın dinî-fikrî mücadele sahasında aldığı tedbirler üzerinde durulmuştur. Buna göre Mecûsî din adamlarının başvurduğu başlıca önlemler şunlardır: Mürtedin (ekdîn) öldürülmesi. Sâsânîler döneminden beri tedavülde olan bu cezalandırma yöntemi, İslamî dönemde telif edilen kitaplarda –teorik düzeyde bile olsa- tekrar Mecûsî ahkâmındaki yerini almıştır. Buna göre Zerdüştîlik’ten İslamiyet’e geçen kişinin cezası ölümdür. İkinci cezalandırma yöntemi ise ekonomik cezalandırma ve baskılardır. Mecûsî ahkamına göre İslamiyet’e giren kişiyi caydırmak için malı müsadere edilmeli, mirastan mahrum bırakılmalı veya köyden kovulmalıdır. Keza aile baskıları da etkin bir şekilde uygulanarak kişinin din değiştirmesinin önüne geçilmeye çalışılmıştır. Bu kapsamda herhangi bir bireyi İslamlaşan aile topluca sosyal boykota maruz bırakılmak suretiyle Mecûsî bireylerin İslamiyet’i seçmeleri engellenmeye çalışılmıştır. Mobedan sınıfı ayrıca ekonomik teşvik ve destekleri de din değişikliğinin önüne geçmek için araç olarak kullanmışlardır. Çeşitli bağış ve sadakalarla zengin Mecûsîlerin fakir dindaşlarını finanse etmelerini teşvik ederek özellikle cizyenin getirdiği mali yükü hafifletmeye çalışmışlardır. Mobedan sınıfı sadır ettiği fetvalarla Zerdüştîlerin gönüllü bir şekilde kendisini Müslüman camiadan soyutlamasını teşvik etmişlerdir. Müslümanlarla her türlü irtibatı kesmeyi büyük bir sevap şeklinde takdim etmişlerdir. Çünkü izolasyon iki toplum ve dini grup arasındaki etkileşimi minimize edecekti. “İnzivâ-yı/gûşegîrîyi hodhaste” adıyla formüle ettikleri bu uygulamaya göre kişi “kirlenmemesi” için mutlaka Müslüman toplumdan uzak durmalıdır. Zira Zerdüştîlik dışındaki dinlere mensup olanlar kirli ve necistir. Bunlardan teberri edilmelidir. Bunu daMecûsî fıkhında büyük bir yer tutan “âlûdegî” (kirin bulaşması) kavramı ile açıklamışlardır. Gönüllü izolasyon ve zorunlu tecride ek olarak Mobedan sınıfı yakın akrabalar arası evliliği (hveydûde) teşvik ederek de Zerdüştîlerin İslamiyet’i seçmelerini engellemeye çalıştılar. Bu evlilik ile bir yandan din değişikliğinin önüne geçmek isterken diğer taraftan da mal ve servetin Mecûsî aile içinde kalmasını hedefleyerek onları ekonomik açıdan güçlü tutmaya çalışmışlardır. Makale, Mecûsî toplumun İslamlaşma sürecini Pehlevi Metinler üzerinden irdelemektedir. Nitel araştırma yöntemlerinden kitap/belge analizi metoduyla hazırlanan bu çalışma, Mobedânın, dindaşlarının Müslümanlaşmasına karşı gösterdiği tepkileri ele alması ve III-IV/IX-X. asırların Müslüman-Mecûsî ilişkilerine ışık tutması bakımından özgündür. Ayrıca Türkiye’de İran coğrafyasının İslamlaşması üzerine yeterli çalışmanın olmaması, makalemizin önemini daha da artırmaktadır.
The conquest of the Sassanid geography, which started during the reign of Khulafa-ı Râşidîn, was completed in the first half of the Umayyad period. While there were those who adopted the political dominance of Muslims in the geography that was subjected to the conquest, there were also groups that opposed it for different reasons. One of the groups that are dissatisfied with the conquests was the Zoroastrians, especially the clergy (mobedân) class who lead them. Because the entry of Islam into the Iranian geography as the official religion weakened the Zoroastrianism day by day and reduced the influence of the clergy class. Zoroastrianism, the official religion of the Sassanids, ceased to be the dominant religion and was gradually leaving its place to Islam. The Zoroastrian clerics led many large and small political-military revolts in the first two centuries of the Hijrah with the aim of reviving the Sassanids or establishing a Zoroastrianbased state. In parallel with the failure of the rebel movements and the acceleration of Islamization among the Iranians, the clergy spent all their time to prevent Islamization and to protect the existence of the Zoroastrian community (Bıhdîn), which had become a minority. For this purpose, in the third and fourth centuries of the Hijra, they reinterpreted the Avesta and Zends and created works on Zoroastrian belief and fiqh. In this way, the field of struggle was shifted from the political-military arena to the religious, intellectual and scientific field. Undoubtedly, one of the main purposes of the Zoroastrian ahkam, which was reproduced by taking into account the realpolitik of the period, was to prevent Islamization in Iran and to preserve the unity and vitality of the Zoroastrian society. In this study, based on the Zoroastrian sources written in the aforementioned centuries, the measures taken by clergy in the field of religious intellectual struggle in order to prevent Islamization are emphasized. Accordingly, the main measures taken by the Zoroastrian clergy are as follows: The killing of the apostate (ekdîn). This method of punishment, which has been in circulation since the Sassanid period, has taken its place in the Zoroastrian jurisprudence again in the books written in the Islamic period, even at the theoretical level. Accordingly, the punishment for a person who converts from Zoroastrianism to Islam is death. The second method of punishment is economic punishment and repression. According to the Zoroastrian law, if a personconverts to Islam, his property should be confiscated, he should be deprived of his inheritance, or he should be expelled from his village. Likewise, family pressures were effectively applied to prevent the conversion of the person. In this context, it has been tried to prevent Zoroastrian individuals from choosing Islam by subjecting any individual to a social boycott collectively. The Clergy class also used economic incentives and subsidies as a means to prevent conversion. They tried to alleviate the financial burden of the jizya, especially by encouraging the rich Zoroastrians to finance their poor co-religionists with various donations and alms. The Clergy class encouraged the Zoroastrians to voluntarily isolate themselves from the Muslim community with their fatwas. They presented cutting off all contact with Muslims as a great reward. Because isolation would minimize the interaction between the two communities and religious groups. According to this practice, which they formulated under the name of "Inzivayi/gûşegîrî-yi hodhaste", one must stay away from the Muslim community in order not to be "polluted". Because those who belong to religions other than Zoroastrianism are unclean and dirty. They explained this with the concept of "âlûdegî" (contamination of dirt), which has a great place in Zoroastrian jurisprudence. In addition to voluntary isolation and forced isolation, the clergy class also sought to prevent Zoroastrians from converting to Islam by encouraging marriage between close relatives (hwewaydah). With this marriage, on the one hand, they wanted to prevent religious change, on the other hand, they tried to keep them economically strong by aiming to keep the property and wealth in the Zoroastrian family. The article examines the Islamization process of the Zoroastrian society through Pahlavi Texts. This study, which was prepared withthe method of book/document analysis, which is one of the qualitative research methods, is unique in that it deals with the reactions of clergy against the Islamization and sheds light on the Muslim-Zoroastrian relations of the 3rd -4th/9th-10th centuries. In addition, the lack of sufficient studies on the Islamization of the Iranian geography in Turkey increases the importance of the article.
