ÇOK KRİTERLİ KARAR VERME YÖNTEMLERİ VE ARAZİ UYGUNLUK ÇALIŞMALARINDA KULLANIMI


Creative Commons License

Karaca S., Sargın B.

ISPEC 10th INTERNATIONAL CONFERENCE on AGRICULTURE, ANIMAL SCIENCES and RURAL DEVELOPMENT, Sivas, Türkiye, 18 - 19 Temmuz 2022, cilt.1, ss.670-690

  • Yayın Türü: Bildiri / Tam Metin Bildiri
  • Cilt numarası: 1
  • Basıldığı Şehir: Sivas
  • Basıldığı Ülke: Türkiye
  • Sayfa Sayıları: ss.670-690
  • Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Çok kriterli karar verme (ÇKKV), aynı anda ve birden fazla uygulanan (seçilen) kriterlerin en iyi veya uygun tercihin seçilmesini sağlayan yöntemdir. Karar vericiler açısından bakıldığında, birbirinden bağımsız çok fazla faktörün etki derecelerini de değerlendirmeye katarak, sorunlara ve faktörlere göre en uygun kararın verilmesinde tercihler sunup yardımcı olan metotlardır. ÇKKV yöntemleri, 1960’lı yıllarda çeşitli konularda karar vermeye yardımcı olacak birtakım araçların gerekli görülmesiyle geliştirilmeye başlanmıştır. ÇKKV yöntemlerini kullanmaktaki amaç, alternatif ve kriter sayılarının fazla olduğu durumlarda karar verme mekanizmasını kontrol altında tutabilmek ve karar sonucunu mümkün olduğu kadar kolay ve çabuk elde etmektir. ÇKKV’de çok sayıda yöntem kullanılabilmektedir. Her bir yöntem kendi içerisinde farklılıklara sahiptir. Bunlardan bazıları, Analitik Hiyerarşi Prosesi yöntemi, MOORA yöntemleri, Ağırlıklı Toplam Yöntemi, Ağırlıklı Çarpım yöntemi, TOPSİS yöntemi, ELECTRE yöntemi, Bulanık Mantık ve Bulanık Küme, Bulanık Analitik Hiyerarşi Prosesi yöntemidir. Arazi ve toprak birbirinden farklı iki temel kavramdır. Arazi, büyük ölçüde arazi kullanım potansiyelini etkileyen toprak, iklim, topoğrafya, jeoloji, hidroloji ve bitki örtüsü vb. içine alan fiziksel çevreden oluşur ve toprak arazinin bir parçasıdır. Tarımsal uygulamalara uygun arazilerin belirlenmesi amacıyla yapılan çalışmalarda ağırlıklı olarak toprak verileri yanında iklim verilerinden de faydalanılmaktadır. Arazi kullanımı uygunluk çalışmaları, Coğrafi Bilgi Sistemleri tabanlı Çok Kriterli Karar Verme (CBS-ÇKKV) analizlerinin kullanımına oldukça uygundur. Arazi uygunluk sınıflamalarında CBS-ÇKKV analizleri kapsamında, Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS), Ağırlıklı Doğrusal Kombinasyon (ADK), Sıralı Ağırlıklı Ortalama (SAO), İdeal Nokta Yöntemi (İDA), Bulanık Mantık, ELECTRE, PROMETEE ve Yapay Sinir Ağları gibi yöntemler kullanılmaktadır. Bu yöntemler arazi uygunluk çalışmalarında başarıyla uygulanmıktadır. Tarımsal üretimin idame edilmesi arazilerin uygun biçimde kullanılmasıyla yakından ilişkilidir ve tarımda sürdürülebilirliğin sağlanması doğru arazi kullanımına bağlıdır. Arazi kullanımının yanlış ve plansız bir biçimde yönetilmesi, tarımsal faaliyetlerin olumsuz etkilenmesi ve topraklarda ciddi sorunlara neden olması yanında ekosistemlerin bozulması ve çeşitli canlıların habitatının zarar görmesi gibi istenmeyen sonuçlara neden olmaktadır. Sürdürülebilir tarım için, arazi uygunluk değerlendirmelerinin uygun bilimsel yöntemlerle yapılması ve arazilerin bu doğrultuda kullanımı önem arz etmektedir. Literatür incelemelerine bağlı olarak ÇKKV yöntemlerinin kullanılmasının arazi uygunluk çalışmalarında faydalı ve etkili olduğu görülmektedir.

Multi-criteria decision making (MCDM) is the method that enables the selection of the best or the most appropriate choice of the criteria applied (selected) simultaneously and more than once. From the point of view of the decision-makers, they are the methods that help in making the most appropriate decision according to the problems and factors by adding the degree of influence of many independent factors into the evaluation. MCDM methods began to be developed in the 1960s when some tools were deemed necessary to help decision-making on various issues. The purpose of using MCDM methods is to keep the decision-making mechanism under control in cases where the number of alternatives and criteria is high and to obtain the decision result as easily and quickly as possible. Many methods can be used in MCDM. However, each method has its differences. Some of these are the Analytical Hierarchy Process, MOORA, Weighted Sum, Weighted Product, TOPSIS, ELECTRE, Fuzzy Logic and Fuzzy Set, and Fuzzy Analytical Hierarchy Process method. Land and soil are two different basic concepts. The land is affected by soil, climate, topography, geology, hydrology, vegetation, etc. It consists of the surrounding physical environment, and the soil is part of the land. The studies carried out to determine the lands suitable for agricultural practices mainly use soil and climate data. Land-use suitability studies are very suitable for using Geographic Information Systems-based Multi-Criteria Decision Making (GIS-MCDM) analysis. Within the scope of GIS-MCDM analysis in land suitability classifications, methods such as Analytical Hierarchy Process (AHS), Weighted Linear Combination (ADK), Ordered Weighted Average (SAO), Ideal Point Method (IDA), Fuzzy Logic, ELECTRE, PROMOTE, and Artificial Neural Networks are used. These methods have been successfully applied in land suitability studies. Sustaining agricultural production is closely related to the proper use of lands, and ensuring sustainability in agriculture depends on correct land use. On the other hand, incorrect and unplanned land use management causes undesirable consequences such as adversely affecting agricultural activities and causing severe problems in the soil, as well as degradation of ecosystems and damage to the habitat of various living things. Therefore, for sustainable agriculture, it is essential to carry out land suitability assessments with appropriate scientific methods and use the lands accordingly. Based on the literature review, it is seen that MCDM methods are beneficial and effective in land suitability studies.