ISPEC 10th INTERNATIONAL CONFERENCE on AGRICULTURE, ANIMAL SCIENCES and RURAL DEVELOPMENT, Sivas, Türkiye, 18 - 19 Temmuz 2022, cilt.1, ss.670-690
Çok kriterli karar verme (ÇKKV), aynı anda ve birden fazla uygulanan (seçilen) kriterlerin en
iyi veya uygun tercihin seçilmesini sağlayan yöntemdir. Karar vericiler açısından bakıldığında,
birbirinden bağımsız çok fazla faktörün etki derecelerini de değerlendirmeye katarak, sorunlara
ve faktörlere göre en uygun kararın verilmesinde tercihler sunup yardımcı olan metotlardır.
ÇKKV yöntemleri, 1960’lı yıllarda çeşitli konularda karar vermeye yardımcı olacak birtakım
araçların gerekli görülmesiyle geliştirilmeye başlanmıştır. ÇKKV yöntemlerini kullanmaktaki
amaç, alternatif ve kriter sayılarının fazla olduğu durumlarda karar verme mekanizmasını
kontrol altında tutabilmek ve karar sonucunu mümkün olduğu kadar kolay ve çabuk elde
etmektir. ÇKKV’de çok sayıda yöntem kullanılabilmektedir. Her bir yöntem kendi içerisinde
farklılıklara sahiptir. Bunlardan bazıları, Analitik Hiyerarşi Prosesi yöntemi, MOORA
yöntemleri, Ağırlıklı Toplam Yöntemi, Ağırlıklı Çarpım yöntemi, TOPSİS yöntemi, ELECTRE
yöntemi, Bulanık Mantık ve Bulanık Küme, Bulanık Analitik Hiyerarşi Prosesi yöntemidir.
Arazi ve toprak birbirinden farklı iki temel kavramdır. Arazi, büyük ölçüde arazi kullanım
potansiyelini etkileyen toprak, iklim, topoğrafya, jeoloji, hidroloji ve bitki örtüsü vb. içine alan
fiziksel çevreden oluşur ve toprak arazinin bir parçasıdır. Tarımsal uygulamalara uygun
arazilerin belirlenmesi amacıyla yapılan çalışmalarda ağırlıklı olarak toprak verileri yanında
iklim verilerinden de faydalanılmaktadır. Arazi kullanımı uygunluk çalışmaları, Coğrafi Bilgi
Sistemleri tabanlı Çok Kriterli Karar Verme (CBS-ÇKKV) analizlerinin kullanımına oldukça
uygundur. Arazi uygunluk sınıflamalarında CBS-ÇKKV analizleri kapsamında, Analitik
Hiyerarşi Süreci (AHS), Ağırlıklı Doğrusal Kombinasyon (ADK), Sıralı Ağırlıklı Ortalama
(SAO), İdeal Nokta Yöntemi (İDA), Bulanık Mantık, ELECTRE, PROMETEE ve Yapay Sinir
Ağları gibi yöntemler kullanılmaktadır. Bu yöntemler arazi uygunluk çalışmalarında başarıyla
uygulanmıktadır. Tarımsal üretimin idame edilmesi arazilerin uygun biçimde kullanılmasıyla
yakından ilişkilidir ve tarımda sürdürülebilirliğin sağlanması doğru arazi kullanımına bağlıdır.
Arazi kullanımının yanlış ve plansız bir biçimde yönetilmesi, tarımsal faaliyetlerin olumsuz
etkilenmesi ve topraklarda ciddi sorunlara neden olması yanında ekosistemlerin bozulması ve
çeşitli canlıların habitatının zarar görmesi gibi istenmeyen sonuçlara neden olmaktadır.
Sürdürülebilir tarım için, arazi uygunluk değerlendirmelerinin uygun bilimsel yöntemlerle
yapılması ve arazilerin bu doğrultuda kullanımı önem arz etmektedir. Literatür incelemelerine
bağlı olarak ÇKKV yöntemlerinin kullanılmasının arazi uygunluk çalışmalarında faydalı ve
etkili olduğu görülmektedir.
Multi-criteria decision making (MCDM) is the method that enables the selection of the best or
the most appropriate choice of the criteria applied (selected) simultaneously and more than
once. From the point of view of the decision-makers, they are the methods that help in making
the most appropriate decision according to the problems and factors by adding the degree of
influence of many independent factors into the evaluation. MCDM methods began to be
developed in the 1960s when some tools were deemed necessary to help decision-making on
various issues. The purpose of using MCDM methods is to keep the decision-making
mechanism under control in cases where the number of alternatives and criteria is high and to
obtain the decision result as easily and quickly as possible. Many methods can be used in
MCDM. However, each method has its differences. Some of these are the Analytical Hierarchy
Process, MOORA, Weighted Sum, Weighted Product, TOPSIS, ELECTRE, Fuzzy Logic and
Fuzzy Set, and Fuzzy Analytical Hierarchy Process method. Land and soil are two different
basic concepts. The land is affected by soil, climate, topography, geology, hydrology,
vegetation, etc. It consists of the surrounding physical environment, and the soil is part of the
land. The studies carried out to determine the lands suitable for agricultural practices mainly
use soil and climate data. Land-use suitability studies are very suitable for using Geographic
Information Systems-based Multi-Criteria Decision Making (GIS-MCDM) analysis. Within the
scope of GIS-MCDM analysis in land suitability classifications, methods such as Analytical
Hierarchy Process (AHS), Weighted Linear Combination (ADK), Ordered Weighted Average
(SAO), Ideal Point Method (IDA), Fuzzy Logic, ELECTRE, PROMOTE, and Artificial Neural
Networks are used. These methods have been successfully applied in land suitability studies.
Sustaining agricultural production is closely related to the proper use of lands, and ensuring
sustainability in agriculture depends on correct land use. On the other hand, incorrect and
unplanned land use management causes undesirable consequences such as adversely affecting
agricultural activities and causing severe problems in the soil, as well as degradation of
ecosystems and damage to the habitat of various living things. Therefore, for sustainable
agriculture, it is essential to carry out land suitability assessments with appropriate scientific
methods and use the lands accordingly. Based on the literature review, it is seen that MCDM
methods are beneficial and effective in land suitability studies.