Akademik Veri Yönetim Sistemi
IV. Yıldız Sosyal Bilimler Kongresi, İstanbul, Türkiye, 21 - 22 Aralık 2017, ss.155
Halkbilimi ürünleri toplumların hayata dair her şeyi anlama, anlamlandırma, yorumlama ve yeniden sunma sürecinin yansımalarıdır. Diğer bir ifade ile halkbilimi ürünleri içinden çıkmış oldukları kültür havzasının hayata bakış açısını, felsefesini ve pratik uygulamalarının bir göstergesidir. Bu açıdan bakıldığında fıkralar toplum ve kültür içerisinde üstlenmiş oldukları fonksiyonları gereği üretilmiş oldukları coğrafyayı ve kültürel yapıyı kendine has yapısı ile yansıtmaktadır. Türk kültürü açısından değerlendirdiğimizde fıkralar, asırlar içinde çeşitli sosyal olgular, kişisel tecrübeler ve üretimler vesilesi ile çok geniş bir coğrafyada yaşamakta ve üretilmektedir. Türk halk irfanının binlerce yıllık kültürel yolculuğu içerisinde toplum hayatına ait izleri en ince ayrıntısına, en mizahi yansımasına ve en dikkate değer eleştirilerine fıkra metinlerinde rastlanabilir. Türk halk felsefesinin ve inanç geleneğinin bir yansıması ve parçası olan Bektaşilik kendine has yapısı ile bu toprakların kültürel bir ögesidir. Bektaşilik, bu topraklara kendine has hayat yorumu ile bir renk katmaktadır. Sahip olduğu kültürel doku gereği eleştirme ve tenkit özelliği ön plana çıkan bir inanç yapısı olan Bektaşilik, Türk fıkra geleneği içerisinde “Bektaşi” tipini doğurmuştur. Türk fıkra geleneği içerisinde “Bektaşi” tipi sisteme, ahlaka(!), geleneksel inanç yapısına muhalif olmuş ve bunlara eleştirilerini mizah üzerinden yaparak hem tenkitten geri kalmamış hem de zülfüyâra dokunmuştur. Bu çalışma kapsamında İşlevsel Halkbilimi Kuram’ı bağlamında W. Bascom’un tespit ettiği folklorun dört işlevi ve İlhan Başgöz’ün bu dört işleve eklemiş olduğu beşinci işlev ışığında Bektaşi fıkraları incelenmeye çalışılacaktır. William Bascom tarafından sistemleştirilen, folklorun “hoşca vakit geçirme, eğlenme ve eğlendirme; değerlere, toplum kurallarına ve törelere destek verme; eğitim veya kültürün gelecek kuşaklara aktarılması; kişisel ve toplumsal baskılardan kaçıp kurtulma işlevlerini” ve İlhan Başgöz tarafından bu dört işleve eklenen beşinci işlev olan “protesto işlevi” ni bu bağlamda Bektaşi fıkralarına uyarlayarak bir sonuç elde edilemeye çalışılacaktır.