“Yüksekova Fayı’nın (Hakkâri) Paleosismolojik Özelliklerinin Belirlenmesi (Ön Bulgular)”


Creative Commons License

Mutlu S., Selçuk L., Sağlam Selçuk A.

27. Aktif Tektonik Araştırma Grubu Çalıştayı, İzmir, Türkiye, 30 Ekim - 01 Kasım 2024, ss.46-47

  • Yayın Türü: Bildiri / Özet Bildiri
  • Basıldığı Şehir: İzmir
  • Basıldığı Ülke: Türkiye
  • Sayfa Sayıları: ss.46-47
  • Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Yüksekova Fayı, Doğu Anadolu Kısalma Bölgesi’nin güneydoğu kesiminde yer alır. Bu fay, Şemdinli-Yüksekova Fay Zonu’nun kuzeybatı segmenti olup, İran’da yer alan Piranshahr Fayı’nın batı devamı olarak tanımlanmaktadır. K43°B ile K64°B arasında değişen doğrultulara sahip sağ yanal doğrultu atımlı Yüksekova Fayı genel olarak on dört farklı geometrik segmentten oluşmaktadır. Yüksekova ilçesinin Yeniışık köyünden başlayarak güneydoğuya doğru Yürekli köyüne kadar yaklaşık 42 km uzunluğundadır. Fay kuzeybatıdan güneydoğuya doğru segmentler boyunca belirgin morfolojik izler sunar. Bunlar, dere ötelenmeleri, sırt ötelenmeleri, üçgen yüzeyler, ötelenmiş alüvyal yelpazeler şeklinde sıralanabilir. Oluşturduğu en önemli yapılardan biri ise Yüksekova Havzası’dır. Havzanın güney kenarını sınırlayan fay boyunca sıralanmış su kaynakları bulunmaktadır. Havzanın batı kesimlerinde normal bileşene sahip fay doğu kesimlerinde bindirme bileşenine sahiptir. Yüksekova Fayı’nın deprem üretme potansiyelinin ortaya konmasına yönelik herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. Tarihsel kayıtlar incelendiğinde bu bölge ile ilgili fazla bilginin olmadığı ve sadece 1930 Hakkâri depreminin bu fay ile ilişkilendirildiği bilinmektedir. Yüksekova Fayı’nın deprem tekrarlanma aralığının ortaya konması amacıyla 4 farklı noktada hendek çalışmaları yapılmış ve morfokronolojik tabanlı uzun dönem kayma hızının belirlenmesi için gerekli noktalardan örneklemeler tamamlanmıştır. Yüksekova Fayı hem morfolojik olarak hem de topoğrafyada yarattığı tektonomorfolojik yapılar bakımından kuzeybatı kesimlerinde daha net bir şekilde gözlenmektedir. Bu nedenle yapılan 3 hendek çalışması bu alanda gerçekleştirilmiştir. Havza içine doğru oluşturduğu şev kullanılarak Büyükçiftlik köyünde ilk hendek çalışması gerçekleştirilmiştir. Hendek içerisinde bataklık çökelleri ile akarsu çökeli yer alır ve bu birimler deformasyon zonunu oluşturan mavi kil birimi ile ayrılmaktadır. İkinci ve üçüncü hendek çalışmaları segmentin sağ yanal sıçrama yaptığı alanda gerçekleştirilmiş olup, kollar arasındaki deformasyonun da ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. Hendeklerdeki stratigrafi genel olarak kumlu, killi ve ara seviyelerde çakıllı birimlerden oluşmaktadır. Dördüncü hendek ise fay boyunca oluşan uzamış sırtların güneyinden başlanarak, yaklaşık 47 m sağ yanal ötelenen bir dere ve alüvyal yelpazenin uzak kesiminde açılmıştır. Yüksekova Fayı üzerinde gerçekleştirilen hendek çalışmalarında hendek stratigrafisinin yapısal ilişkisine bağlı olarak YÜK-F-H1 hendeğinde 4, YÜK-F-H2-H3 hendeklerinde 2 ve YÜK-F-H4 hendeğinde ise 3 farklı muhtemel deprem seviyesi tanımlanmıştır. Alınan yaş örneklerinin analizlerinin tamamlanması ile Yüksekova Fayı için deprem tekrarlanma aralığı ve uzun dönem kayma hızı ortaya konmuş olacaktır. Bu çalışma Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) tarafından 123G012 no’lu proje kapsamında desteklenmiştir.

The Yüksekova Fault is located in the southeastern part of the Eastern Anatolian Compressional Region. This fault represents the northwestern segment of the Şemdinli-Yüksekova Fault Zone and is identified as the western continuation of the Piranshahr Fault, which is situated in Iran. The Yüksekova Fault is a right-lateral strike-slip fault with orientations ranging between K43°B and K64°B, and it generally consists of fourteen distinct geometric segments. The fault extends approximately 42 km from Yeniışık Village in Yüksekova district to Yürekli Village in the southeast. The fault is distinguished by prominent morphological features along its segments from northwest to southeast. These features include stream offsets, ridge displacements, triangular facets, alluvial fans, and similar geomorphic structures. One of the most significant formations created by the fault is the Yüksekova Basin. The fault, which defines the southern margin of the basin, is characterized by well-aligned spring outlets along its trace. In the western sections of the basin, the fault exhibits a normal component, while in the eastern sections, it transitions to a thrust component. To date, no studies have been conducted to assess the earthquake-generating potential of the Yüksekova Fault. Historical records indicate that limited information exists regarding this region, with the fault only being associated with the 1930 Hakkâri earthquake. In order to determine the recurrence interval of earthquakes on the Yüksekova Fault, trench excavations were performed at four different locations, and sampling was completed at the necessary sites to establish the long-term slip rate based on morphochronological analyses. The Yüksekova Fault is more clearly observed in its northwestern sections, both morphologically and in terms of the tectonomorphological features it creates in the topography. For this reason, three trench excavations were conducted in this area. The first trench was excavated in Büyükçiftlik village, utilizing a slope formed by the fault extending into the basin. Within the trench, fluvial deposits and swampy sediments are present, and these units are separated by a blue clay unit that constitutes the deformation zone. The second and third trench excavations were carried out in the area where the fault exhibits a right-lateral step, with the aim of revealing the deformation between the fault branches. The stratigraphy of the trenches generally consists of sandy, clayey, and occasionally gravelly units at intermediate levels. The fourth trench was excavated to the south of elongated ridges formed along the fault, at the distal part of an alluvial fan and across a stream offset by approximately 47 meters in a right-lateral motion. In the trench excavation studies conducted along the Yüksekova Fault, four distinct potential earthquake horizons were identified in trench YÜK-F-H1, two in trenches YÜK-F-H2 and YÜK F-H3, and three in trench YÜK-F-H4, based on the structural relationships of the trench stratigraphy. Once the dating results of the collected age samples are finalized, the earthquake recurrence interval and long-term slip rate of the Yüksekova Fault will be determined. This research is supported by the Scientific and Technological Research Council of Turkey (TÜBİTAK) under project number 123G012.