A COMPARATIVE ANALYSIS OF THE CONCEPTS OF SIR AND MUHABBET IN THE ALEVI-BEKTASHI BELIEF SYSTEM OF THE BINGÖL-KIĞI REGION WITHIN THE FRAMEWORK OF WESTERN ANTHROPOLOGICAL PERSPECTIVES

Bu çalışma, Bingöl–Kiğı bölgesindeki Alevi-Bektaşi inancında yer alan sır ve muhabbet kavramlarını, Batı antropolojisinin ritüel, sembol ve topluluk anlayışları çerçevesinde karşılaştırmalı olarak incelemektedir. Araştırma nitel bir yöntemle yürütülmüş; Kiğı Kârer yöresinde yaşayan Alevi dedelerinden Seyyid Selçuk Sevin ile gerçekleştirilen derinlemesine görüşmeler temel veri kaynağı olarak değerlendirilmiştir. Veriler, hermenötik ve yorumlayıcı analiz yaklaşımıyla çözümlenmiş, özellikle ritüel performans, simgesel iletişim ve topluluk inşası gibi temalar ön plana çıkarılmıştır. Bulgular, Alevi-Bektaşi inancında “sır” kavramının akılla kavranabilecek bir bilgi değil, ancak bireysel dönüşüm ve manevi olgunluk süreciyle açığa çıkan kutsal bir hakikat alanı olduğunu ortaya koymaktadır. “Muhabbet” ise rastgele yapılan bir sohbet değil, etik dinleme, ruhsal olgunluk ve ritüelleşmiş
diyalojik paylaşımın hâkim olduğu kolektif bir öğrenme ve topluluk pratiğidir. Çalışma, Turner’ın liminalite yaklaşımı, Geertz’in yorumlayıcı antropolojisi ve Assmann’ın kültürel bellek kuramı ile ilişkilendirilerek değerlendirilmiş; bu sayede yerel inanç pratikleriyle evrensel antropolojik teorilerin kesişim noktaları tartışılmıştır. Ayrıca Alevi muhabbeti, Batı’da son dönemlerde gelişen “sharing circle”, “circle work” ve “intentional community talks” gibi topluluk temelli ritüel pratiklerle karşılaştırılmıştır. Bu benzerliklere rağmen Alevi inancındaki sır ve muhabbet, yalnızca psikolojik ya da sosyal bir denge arayışı değil, aynı zamanda kutsal bilgiyle temas etme amacı taşıması bakımından farklılaşmaktadır. Bu yönüyle çalışma, hem Alevi-Bektaşi inanç dünyasının daha derinlemesine anlaşılmasına katkı sağlamakta hem de Batı merkezli antropolojik kuramların sınırlarını eleştirel bir bakış açısıyla yeniden tartışmaya açmaktadır.