Akademik Veri Yönetim Sistemi
Van İlahiyat Dergisi, cilt.8, sa.13, ss.1-21, 2020 (Hakemli Dergi)
Öz
İttihat ve
Terakki Cemiyeti’nin Meşrutiyet’in yeniden ilanı için II. Abdülhamid’e karşı
yürüttükleri muhalefete dönemin bazı ulema ve İslamcı aydınlarının da katıldığı
bilinmektedir. İslamcıların bu muhalefete katılmalarının en önemli nedeni,
ulema sınıfının geleneksel gücünü kaybetmesinin yarattığı endişelerden
kaynaklanmış ve buna bağlı olarak da modernleşmeyle beraber devletin giderek
laikleşen yapısına bir müdahale olarak düşünülmüştür. İslamcı aydınların
muhalefete katılmasıyla beraber hem dindar halk kesiminin Meşrutiyet’e bakışı
değişmiş, hem de Abdülhamid karşıtı muhalefet güçlenip artan bir toplumsal
desteğe sahip olmuştur. Sultan Abdülhamid’in tahttan indirilmesinden sonra
iktidarı ele geçiren İttihatçıların devlet yönetimindeki tecrübesizliklerinin
yarattığı huzursuzluk yönetim karşıtı muhalefetin güçlenmesine neden olmuştur.
İttihatçılarla işbirliği yapmış olan ve bu işbirliğinden umduklarını bulamayan
İslamcı aydınların da İttihat Terakki’ye yönelik eleştirilere katılarak daha
muhalif bir pozisyon almaya ve yeni değerlendirmeler yapmaya başlamışlardır. Bu
yeni değerlendirme ve özeleştiriler Abdülhamid dönemini tamamen olumlayan bir
çerçevede olmamakla birlikte, hata ve yanılgıların itirafı olmaları açısından
önemlidir. Osmanlı tarihinde adı İttihad-ı İslamla neredeyse özdeşleşmiş bir
padişaha İslamcıların hangi gerekçelerle muhalefet ettiği ve bunun hangi
argümanlarla savunduğu, kendilerinin sınıfsal bir mirasçısı olarak
görülebilecek olan ulema sınıfıyla medreselerin Abdülhamid’le sorunlu
ilişkilerinin bu muhalefeti ne derece etkilediği önem arz etmektedir. Bu
çalışmada İslamcıların; Sultan Abdülhamid’e muhalefetinin sebepleri araştırılmakta,
İttihat ve Terakki deneyimi ve sonraki dönemde yaşadıkları tecrübelerden yola
çıkılarak uzun süreli iktidarda kalan bu padişah ile ilgili yanılgı, pişmanlık
ve itiraflarını dile getiren İslamcıların görüşleri değerlendirilmektedir.
Abstract
It
is known that some of the ulama and Islamist intellectuals participated in the
opposition against Abdulhamid II. For the re-announcement of Constitutional
Monarchy of the Committee of Union and Progress . The most important reason for the Islamists
to participate in this opposition stemmed from the concerns caused by the loss
of the traditional power of the ulema class, and consequently it was considered
as an intervention in the increasingly secular structure of the state with
modernization. With the participation of the Islamist intellectuals in the
opposition, both the religious people's view of the Constitutional Monarchy
changed, and the opposition to the anti-Abdulhamid II. got stronger and
increased social support. After the abolition of Sultan Abdülhamid, the
Unionists who seized power after their deprivation in the state administration
and the Islamist intellectuals who did not have expectations from the
Constitutional Monarchy, revised their criticism of the previous period.
Although these new evaluations and self-criticisms are not in a framework that
completely affirms the Abdulhamid period, they are important in terms of being
confessions of mistakes and errors. In Ottoman history, it is important to the
extent to which the Islamists opposed to the sultan whose name was almost
identified with the Union and the Islamist, and with which arguments he
defended, and the problematic relations of the madrasahs with Abdulhamid, which
could be seen as a class inheritor. In this article, Islamists; The reasons
for their pposition to Sultan Abdülhamid
are investigated, and the misconception, regret and confessions regarding this
sultan who remain in power for a long time are evaluated based on the
experience of the Union and Progress and their experiences in the following
period.
Keywords: Ottoman History, Constitutional Monarchy, Abdulhamid II., Islamism, The Committee of
Union and Progress.