Akademik Veri Yönetim Sistemi
JOURNAL OF TURKISH STUDIES, ss.483-505, 2024 (Hakemli Dergi)
Öz: Araştırmadaki amaç, Marmaris ve Milas ilçeleri özelinde, sayıları gün geçtikçe azalan, bir zamanların en
önemli kapı aksamlarından, figürlü ve el şeklinde yapılmış olan farklı tipteki tokmaklara dikkatleri
çekmektir. Marmaris ve Milas ilçelerindeki kapı tokmak ve göbekleriyle (aynalarıyla) ilgili, 2017-2018
yılları arasında yapılan saha çalışmalarında; 19’u el, 1 adedi ise kuş şeklinde olmak üzere 20 tokmak tespit
edilmiştir. Ekseriyeti bronz ve pirinç alaşımından döküm tekniği kullanılarak yapılmış olan tokmaklar,
tipolojik ayrıma tabi tutularak irdelenmeye çalışılmıştır. Dışarıdan gelenlerin, hane halkını haberdar etmek
amacıyla kullanılmalarının yanı sıra, kapıların süsleme kompozisyonlarının tamamlanmasına da katkı
sağlayan tokmakların büyük bir bölümü Avrupa’dan ithal edilerek yurt içindeki atölyelerde kalıbı çıkarılarak
çoğaltılmıştır. Çoğunda, aynı ya da benzer kalıplar kullanılmış olduğundan, istisna birkaç örnek dışında,
çoğunda yapım tarihi ve usta kitabesi yer almadığından, kesin bir tarihlendirmede bulunmaktan kaçınılmıştır.
Ancak Anadolu’da tarihi belli olan en erken örneklerin 19.yüzyıldan önceye gitmediği göz önünde
bulundurulduğunda ele alınan örneklerin de 19. yüzyıl ve sonrasına ait oldukları söylenebilir. Teknolojinin
hızla gelişim gösterdiği çağımızda, birçok alanda olduğu gibi bir zamanların gözde haberleşme araçlarından
olan tokmakların yerini de çok farklı haberleşme araçları almaya başlamıştır. Anadolu’nun birçok bölgesinde
yerel ustalar tarafından, talepler doğrultusunda değişik malzemeden farklı tarihlerde yapılmış oldukları
anlaşılan tokmaklar, işlevleri yanı sıra, ait oldukları dönemin estetik değerlerini ve temsil ettikleri kültürü
anlamaya da katkı sunarlar. Bu özelliklerine rağmen, ne yazık ki, artık olmaları gereken yerlerinde değil,
bakır eşyaların onarılıp satıldığı çarşılarda, semt pazarlarında ya da müze ve özel koleksiyonerlerin
vitrinlerinde yer almaya başladılar. Bazı erken örneklerin görselleri eşliğinde tarihçesine de değinilen
çalışmada incelenen tokmakların çoğu, in-situ durumdadır. Ele alınan eserler, tek tek tanıtılmak yerine, genel
özelliklerine vurguda bulunularak yurt içi ve dışındaki benzer örnekler eşliğinde sunulmaya çalışılmıştır.