Akademik Veri Yönetim Sistemi
E-KİTAP PROJESİ, İstanbul, 2023
Hakkâri, Doğu Anadolu Bölgesi illerimizdendir ve Irak-İran devletleriyle sınır teşkil etmektedir. Bu ilimiz aynı zamanda bu iki devletle uzun geçmişe dayalı tarihi, kültürel ve ticari ilişkilere sahiptir. Bunun yanı sıra bu üç ülkenin birbiriyle sınır teşkil ettiği yerlere yakın yerleşim yerlerinde yaşayan halkın büyük çoğunluğunun birbirleriyle akrabalık ilişkileri vardır. Hakkâri ilinin dikkat çeken bir başka özelliği ise topografik yapısıdır. Düz alanlar olmakla birlikte genel olarak dağlık ve engebelidir. Tarihi süreçte bu ilimizde Sümerler, Asurlular, Babilliler, Medler, Persler, Romalılar, Sasaniler, Araplar ve Türklerin hâkimiyeti görülür.
Bu çalışma; Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü’nün 2017 yılında vermiş olduğu desteğe dayanmaktadır. Proje kapsamında; Hakkâri il merkezinde, dört ilçede, bazı belde ve köylerde (toplam 32 yerleşim yeri) saha çalışması yapılmıştır. Saha çalışmasında rastlanan dokuma, örgü, toprak, metal, ahşap, taş ve deri malzemeye dayalı etnografik eserlerin fotoğrafları çekilmiştir ve bağlantılı bilgileri soru-cevap yöntemiyle eser sahiplerinden alınmıştır. Elde edilen veriler incelendiğinde Hakkâri yöresindeki dokuma eserlerin diğer malzemelere dayalı eserlere göre daha yaygın olduğu görülmüştür. Bunun farklı sebepleri olmakla birlikte yakın geçmişe kadar görülen Hakkâri yöresi halkının yarı göçebe yaşamının bunda büyük bir etkisi olduğunu düşünüyoruz. 6 ay kadar yayla yaşamı ve köyden yaylalara, aynı şekilde yayladan köye hayvan sırtında yüklerin taşınmasına duyulan ihtiyaç bunda önemli bir rol oynamıştır. Çuval, ter, heybe, kadın sırt çantası ve farklı işlevlere sahip erkek dokuma çantalarının yaygınlığı bu görüşümüzü destekler mahiyettedir.
Benzerlik ve farklılıklarını görmek açısından da Anadolu’nun farklı yörelerinde bulunan etnografik eserlerle malzeme ve bezeme bakımından karşılaştırmalar yapılmıştır. Diğer taraftan Hakkâri etnografik eserlerini bezeme olarak ele aldığımızda üç faktör ön plana çıkmaktadır: Her şeyden önce Anadolu’nun farklı yörelerinde görülen bezeme unsurları Hakkâri’deki dokumalarda da yaygın olarak karşımıza çıkmaktadır. İkinci faktör ise İran ve Türkiye sınırlarında birbirine yakın olan yerleşim yerlerindeki dokumalarında görülen benzerliklerdir. Üçüncü özelliğe bakıldığında Hakkâri yöresinin kendine özgü bezemeye ve etnografik eserlere sahip olduğunu söyleyebiliriz. Dikdörtgen olarak dokunan, kare şeklinde dikilen ve üçgen şekilde sırta atılan kadın sırt çantası olan parzun bunlara bir örnek teşkil etmektedir. Bezeme olarak da farklı endemik bitkilere ait motiflerle de dikkat çekmektedir. Bu bağlamda, Hakkâri yöresi etnografik eserleri sadece ağır kış şartlarına, topografik yapıya ve yarı göçebe yaşama dayalı ihtiyaçlara göre işlevsel yönleriyle değil; aynı zamanda uzun geçmişe dayalı farklı kültür ve inançların etkisinden ortaya çıkmış olduklarını söyleyebiliriz.
Bu kitap çalışması ile günümüz sanayi ve teknolojinin etkisinden gün geçtikçe yok olmaya yüz tutan etnografik eserlerimizle ilgili kapsamlı bir saha çalışmasının neticesinde elde edilen verilerin paylaşılarak bu sanat ve kültürel mirasımızın korunması, tanıtılması, istihdam için farklı projelere ve bu alanda yapılacak benzer bilimsel çalışmalara katkı sağlanması hedeflenmiştir.