Türk Çini ve Minyatür Sanatında Kullanılan Fantastik Yaratıklardan Örnekler

Creative Commons License

Çalış E.

IECES 2022, 2nd International Eurasian Conferences on Educational and Social Studies, Ponta-Delgada, Portekiz, 27 - 28 Ağustos 2022, ss.183-185

  • Yayın Türü: Bildiri / Özet Bildiri
  • Basıldığı Şehir: Ponta-Delgada
  • Basıldığı Ülke: Portekiz
  • Sayfa Sayıları: ss.183-185
  • Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Hayvan üslubu çerçevesinde değerlendirilen fantastik yaratıkların Türk sanatı ve kültüründe ortaya çıkış kökeni Orta Asya’da göçebe hayatı süren Türklere kadar gitmektedir. Fantastik, efsanevi veya mitolojik gibi çeşitli isimlerle adlandırılan bu yaratıklar eski çağlardan beri farklı kültürlerde hayat buldukları gibi Türk sanatı ve kültüründe de kendine yer bulmuştur. Türk sanatının farklı alanlarında ortaya çıkmalarının yanı sıra, Türk çini ve minyatür sanatında da severek işlenen fantastik yaratıklar, tarihin derinliklerinden gelen bir inanışla onların sihirli, büyülü ve olağanüstü güçlere sahip oldukları düşünülerek insanları düşmanlardan, kötülük ve hastalık gibi olumsuzluklardan koruyacağına inanılmaktaydı. Bunlar arasında en çok karşılaşılan örneklerin başında sfenks, ejder, siren-harpi, grifon ve çift başlı kartal gibi örnekler gelmektedir. Gerek minyatürlerde gerekse de çinili eserlerde karşılaşılan bu yaratıklar, kimi zaman yırtıcı görünüş ve bakışlarıyla portre gibi tasvir edilmiştir. Türk sanatı içinde işlenen bu yaratıklar, esas itibariyle birer süsleme öğesi olarak ön planda oldukları görülse de ait oldukları dönemde yaşayan insanların inanç ve duygularının dışa vurmuş oldukları da yadsınamaz. Bu yaratıklar dini inanışlara bağlı olarak ortaya çıktığı gibi insanların korku, korunma gibi içgüdüsel duygularına bağlı olarak hayal gücüyle de ortaya çıktığı düşünülmektedir. Sanatın pek çok alanında işlenen fantastik yaratıklar, özellikle Türk çini ve minyatür sanatında benzer şekilde konu edilmeleri açısından dikkat çekicidir. Türk minyatür sanatında hikâye ve masal gibi edebi konulu el yazmalarında işlenen bu yaratıklar, çini sanatında Anadolu Selçukluları saraylarını süsleyen birer unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmadaki amaç Türk minyatür sanatında işlenen fantastik yaratıkların Türk çini sanatında işlenen örnekleriyle benzer ve farklı yönlerini çeşitli açılardan ele almaktır.