Akademik Veri Yönetim Sistemi
Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, cilt.7, sa.3, ss.1244-1291, 2024 (Hakemli Dergi)
İslamiyet’in etkisinde gelişen Arap, Fars ve Türk edebiyatları ortak nazım şekilleri ve
türlerinde pek çok eser vermiştir. Bu eserler İslam kültürünün etkisiyle yüzyıllarca
aynı dünya görüşüyle kaleme alınmıştır. 19-20. asra gelindiğinde ise kaside, gazel ve
mesnevi gibi geleneksel nazım şekilleri içerisinde Batı düşüncesinin etkisiyle eserler
üretilmiştir. Bunlardan biri İran Büyükelçisi Erfâu’d-devle Mirzâ Rızâ Han Dâniş’in (d.
1854 / ö. 1930) Tûl-i ‘Ömr-i Tabî‘î-yi İnsân adlı mesnevisidir. Pendname türündeki bu
mesnevi daha önceki pendnamelerden oldukça farklı bir anlayışla yazılmıştır.
Feridüddin-i Attar, Nâbî ve Ahmed Mürşidî gibi pendname şairleri dünya ile ahiret
arasında bir ayrım gözetirken ve ahirete dünyadan daha çok değer verirken Erfâu’d
devle’nin eseri daha uzun ve sağlıklı yaşama konusunda öğütler vermektedir. Fen
bilimlerine ve hikmete değer veren Erfâu’d-devle, atalarının karamsar dünya görüşünü
eleştirmekte ve pozitivist düşünceyle dünya hayatını iyi yaşamanın yollarını
aramaktadır. Doğru beslenme, çalışma ve dinlenme arasında denge gözetme, egzersiz
yapma gibi usullerle insan ömrünün yüz yirmi beş yaşına dek uzayacağını iddia
etmektedir. Bu, yeni bir dünya yorumudur. Dünya hayatı artık yalnızca ahiret için bir
hazırlık ya da çabucak yaşanıp bitirilmesi gereken bir evre değil, asıl olan süreçtir.
Eserinde bir beyit dışında uhrevi unsurları zikretmeyen ve ahireti söz konusu etmeyen şair, apaçık bir şekilde dünya nimetlerini olabildiğince uzun ve sağlıklı olarak
değerlendirmek konusunda öğütler vermektedir. Farsça yazılan bu eser Mustafa Reşit
tarafından manzum olarak Türkçeye çevrilip orijinal hâli ile beraber yayımlanmış,
böylece Osmanlı okurunun dikkatine sunulmuştur.
Arabic, Persian and Turkish literature, which developed under the influence of Islam,
produced many works in common verse forms and genres. These works were written
with the same worldview for centuries under the influence of Islamic culture. In the
19-20th century, works were produced under the influence of Western thought in
traditional verse forms such as odes, ghazals and mesnevi. One of these is the
masnavi of Iranian Ambassador Erfâu'd-devle Mirzâ Rızâ Han Dâniş, named Tûl-i
'Ömr-i Tabi'î-yi İnsân. This mesnevi in the Pendname genre was written with a very
different approach than the previous pendnames. While pendname poets such as
Feridüddin-i Attar, Nâbî and Ahmed Mürşidî make a distinction between the world
and the afterlife and value the afterlife more than the world, Erfâu'd-devle's work gives
advice on living longer and healthier. Erfâu'd-devle, who values science and wisdom,
criticizes the pessimistic worldview of his ancestors and searches for ways to live the
worldly life well with positivist thought. He claims that human life will be extended
until the age of one hundred and twenty-five with methods such as proper nutrition,
balance between work and rest, and exercise. This is a new interpretation of the world.
The life of this world is no longer just a preparation for the hereafter or a phase to be
experienced and finished quickly, but the main thing is the process. The poet, who
does not mention otherworldly elements and does not mention the afterlife in his
work, clearly gives advice on making use of worldly blessings as long and healthy as
possible. This work, written in Persian, was translated into Turkish in verse by
Mustafa Reşit and published together with its original version and French translation,
thus bringing it to the attention of the Ottoman reader.