Türkiye'de Çocuk ve Gençlik Dergilerinde Halk Edebiyatı Türleri (1928-1946)


Creative Commons License

Bazancir R.

Duvar Yayınları, İzmir, 2022

  • Yayın Türü: Kitap / Araştırma Kitabı
  • Basım Tarihi: 2022
  • Yayınevi: Duvar Yayınları
  • Basıldığı Şehir: İzmir
  • Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Bir toplumun uluslaşma sürecinde birçok etken olmakla birlikte, eğitim
ve öğretim bu etkenlerin başını çekmektedir. Çocuk dergileri ve gazeteleri
çocukların ve gençlerin bilgiye ulaşma ihtiyaçlarını karşılarken; onların
millî, ahlaki, sosyal ve evrensel değere sahip bireyler olarak
yetiştirilmesine önemli katkılar sunmuşlardır. Bu bağlamda önem arz eden
çocuk edebiyatı türlerinden biri de çocuk dergi ve gazeteleridir. Bu dergi
ve gazeteler Türk milletinin sosyal normlarını ve Türk halk edebiyatı
türlerini öğrenmek isteyececek vatandaşlar ve araştırmacılar için başucu
kaynağı hüviyetindedir.
Türk halk kültürü geleneğini, Türkiye’de ve dünyada yaşanan
sosyal/kültürel gelişmeleri çocuklara aktarmada vasıta olan süreli yayınlar,
sosyal bilimlerin farklı disiplinlerinde yapılacak çalışmalar için önem
taşımaktadır. Çocuk dergi/mecmua ve gazeteleri, Türk halk edebiyatı
alanında yapılan araştırmalar için de edebiyatın toplumsal yönünü
barındırması bakımından değerli edebi malzemelerdir.
Bu kitapta, Ankara Millî Kütüphane ve İstanbul Beyazıt Devlet
Kütüphanesi arşivlerinde yer alan toplamda, 22 dergi/gazete, 111 cilt, 2758
sayı ve ortalama 40.000 sayfa metin, “harf inkılabından sonra (1928-1946)
tek partili dönem çocuk ve gençlik dergilerindeki halk edebiyatı unsurları”
perspektifinden ele alınmış ve tahlil edilmiştir.
Bu çalışma, Erzurum Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları
Enstitüsü Türk Halk Bilimi (Folklor) bilim dalında, Prof. Dr. Ahmet Özgür
Güvenç danışmanlığında 2020 yılında çıkan, “Tek Partili Dönemde
Yayımlanan Çocuk ve Gençlik Dergilerinin Halk Edebiyatı Unsurları
Açısından İncelenmesi” adlı doktora tezidir. Bu başlığının seçilmesi, bu
alanda yapılan eksik çalışmaları tamamlama ve araştırma konusu
eksenindeki büyük boşluğu doldurma gayesi taşımaktadır. Kitapta tek
partili dönemde (1928 – 1946) yayımlanan süreli çocuk yayınları, Türk
halk geleneği unsurlarının aktarım vasıtası olarak ele alınmıştır. Çalışma,
çocuk mecmua ve gazeteleri vasıtasıyla dönemin çocuk algısını ve halk
edebiyatı geleneğinin getirdiği edebi malzemeleri tarama yöntemiyle
saptamaya yöneliktir.
Kitapta, 1928-1946 yılları arasında yayımlanan: “Çocuk Sesi (1928-
1948)”, “Şen Çocuk (1932-1933)”, “Afacan (1932- 1943)”, “Çalışkan
Çocuk (1934-1935)”, “Mektepli (1932-1935)”, “Olgun Çocuk (1935)”,
“Ateş (1936-1938)”, “Çocuk (1936-1948)”, “Gelincik (1936-1937)”,
“Öğretmen İleri (1936-1937)”, “Yavrutürk (1936-1942)”, “Çocuk
Duygusu (1937-1938)”, “Cumhuriyet Çocuğu (1938-1939)”, “Asrın
Çocuğu (1939-1940)”, “Binbir Roman (1939-1952)”, “Çocuk Dünyası
(1940-1942)” “Bilmece (1943-1946)”, “Çocuk Haftası (1942-1964)”,
“Türk Çocuğu (1944-1946)”, “Çocuk Gözü (1945-1946)”, “Doğan
Kardeş (1945-1978)”, “Şen Çocuk (1945-1947)” adlı süreli çocuk ve
2
gençlik yayınlarının Ankara Millî Kütüphane, İstanbul Beyazıt Devlet
Kütüphanesi ve elektronik ortamda bulunan sayıları kronolojik olarak
incelenmiştir.
İki bölümden oluşan çalışmanın birinci bölümünde 1928’den 1946
yılına kadar araştırılan 22 dergi ve gazetenin misyonuna, hangi okur
kitlesine hitap ettiğine ve Türk kültürüne sunduğu katkılara değinilmiştir.
Aynı bölümün devamında çocukların ve gençlerin düşünce dünyalarının
gelişiminde dergilerin millî, ahlaki, sosyal ve evrensel değerlere sahip
bireyler yetiştirilmesindeki önemine vurgu yapılmıştır. Atatürk ilke,
inkılâplarının ve Türk halk kültürü ögelerinin tek partili dönemin şartları
göz önüne alınarak, çocuk ve gençlik dergileri özelinde çocuklara ve
gençlere aktarımının önemine değinilmiştir. Türkiye’de süreli çocuk
yayınları ve çocuk edebiyatı üzerine gerçekleştirilen ve araştırmanın
konusu ile ilgili çalışmaların içerikleri ile ilgili bilgilendirmeler yapılmış,
hangi yayınların Türk halk edebiyatı türlerini barındırdığı tespit edilmiştir.
Birinci bölümde, dünyada ve Türkiye’de süreli yayınların tarihine
değinilmiş, Cumhuriyet’ten önce yayımlanan süreli çocuk yayınlarının
çocuklara ve gençlere ne gibi değerler kattığı açıklanmıştır. Tanzimat’tan
başlanarak, tek partili dönem harf inkılabından sonraki döneme, oradan da
Cumhuriyet sonrası çeviri çocuk kitaplarının tarihçesine değinilmiştir. Bu
yayınların tür ve içerikleri hakkında açıklamalar yapılmış, açıklanan
yayınlar detaylı biçimde tablolarla yıllara göre tek tek belirtilmiştir.
İkinci bölümde ise, 22 dergi ve gazete halk edebiyatı unsurları ana
başlığı altında incelenmiştir. İncelenen çalışmalar bağımsız olarak; “dergi
ya da gazetenin künyesi, içeriği ve halk edebiyatı türleri” başlıkları altında
sıralanarak tasnif edilmiş, dergi ve gazeteler bu başlıklara göre kullanılan
metodoloji doğrultusunda tahlil edilmiştir.
Son olarak değinilmesi gereken en önemli hususlardan biri de dergi ya da
gazetelerdeki halk edebiyatı türlerinin altına örneğin, masal türü altına masal ile
ilgili tanımlar, destan başlığında destan ile ilgili tür tanımlamaları detaylı bir
şekilde yapılmış olup, seçilen örneklerle pekiştirilmiştir. Böylece masal, efsane,
fıkra, halk hikayesi vb. tür tanımlarının ardından yapılan örneklendirmelerle
konunun daha anlaşılır ve öğretici olduğu düşünülmektedir.