Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, sa.72, ss.95-131, 2021 (Scopus)
Şekil ve içerik yönünden katı kurallara sahip olmasıyla öne çıkan
divan edebiyatı, şairler arasındaki etkileşimin hayli yüksek olduğu kültürel bir olgudur. Bu husus daha önce yazılan bir gazelle vezin, kafiye
ve redif uyumunu esas alan nazirelerde açıkça görülebilir. Bundan dolayı nazireler bir şairin divan şiirindeki etkisi bağlamında oldukça değerli
verilere ulaşabilmeyi mümkün hâle getirmektedir.
XIV-XV. yüzyıl Azeri sahası divan şairlerinden Nesîmî, Hurufiliğin
kurucusu Fazlullah Esterâbâdî’nin bir halifesi olup inancını yaymak
üzere Anadolu ve Suriye’ye seyahat etmiştir. Şair, şiirlerinde Hurufiliğin propagandasını yapmakla beraber inancından bağımsız şiirler de
kaleme almış ve hem kendi dönemindeki hem de kendinden sonraki
şairleri etkilemeyi başarmıştır.
Nesîmî’nin divan edebiyatına etkisinin boyutları ve niteliği araştırmaya değer bir meseledir. Acaba şair, niceliksel olarak nasıl bir şair
kitlesini etkisi altına almıştır? Ayrıca bu etki koyu bir Hurufi olan ve bu
uğurda can veren şairin inancını yansıtmakta mıdır? Şayet Nesîmî’nin
Hurufilik inancına dair şiirleri de tanzir edildiyse bu şiirlere yazılan
nazirelerde Hurufilik inancının izleri görülmekte midir? Makalede bu
sorulara yanıt bulmaya çalışılacaktır.
Divan literature, which stands out with its strict rules in terms of
form and content, is a cultural phenomenon in which the interaction
between poets is quite high. This issue can be clearly seen in the
imitation poems that are based on the harmony of a ghazal with rhyme
and redif written before. Therefore, imitation poems make it possible
to reach very valuable data in the context of a poet’s influence on divan
poetry.
Nesîmî, one of the divan poets of the XIV-XVth centuries, was
a caliph of Fazlullah Esterâbâdî, the founder of the Hurufism, and
traveled to Anatolia and Syria to spread his belief. The poet, besides
making the propaganda of Hurufism in his poems, also wrote poems
independent of his belief and succeeded in influencing both the poets
of his time and after.
The dimensions and quality of Nesîmî’s influence on divan
literature stands in front of us as a matter worth researching. What sort
of mass of poets did the poet influence quantitatively? Also; does this
effect reflect the belief of the poet, who was a deep Hurufi and died for
this cause, or were Nesîmî’s non-Hurufi poems were preferred to be
arranged? If Nesîmî’s poems relating Hurufism were also arranged, are
there any traces of the Hurufism belief in these poems? We will try to
find answers to these questions in our article.