Tanpınar’ın sıra dışı kurgusunun ürünü olan Saatleri Ayarlama Enstitüsü eserinde, karakterlerin titizlikle işlendiği görülür. Romanın başkarakteri olan Hayri İrdal’in yanında kurguyu şekillendiren diğer iki karakter ise Halit Ayarcı ve Muvakkit Nuri Efendi’dir. Muvakkit Nuri Efendi, bilgeliği, mesleki ahlâkı, iyilikseverliğiyle ön plana çıkar. Buna karşılık, kendi kişisel hırs ve ihtirasları uğruna her türlü senaryoyu kurup profesyonel bir şekilde insanları bu senaryonun içine dâhil eden Halit Ayarcı, Türkiye’nin yüzünü Batı’ya dönmesi neticesinde gelişen değişim ve Batı’ya benzeme düşüncesini temsil etmektedir. Ancak Batı’ya benzeme düşüncesinde dış görünüş ve taklitten öteye gitmeyen bir çevre üzerine ciddi bir ironi esere yansır. Teknik ve ekonomik gücü elinde tutan Batı, romanda Osmanlının son dönemlerinde cereyan eden olaylarda toplum tarafından hayranlıkla takip edilir. Onlar gibi olma ve onlar gibi yaşama ideali birçok kesimin hayali haline gelir. Bu algı ve modernizmin getirdiği bazı yenilikler kimi kesimler tarafından fırsata dönüştürülür. Fırsatın tarafı Halit Ayarcı karakteriyle okura yansır. Buna karşılık fırsatçılık yapmayan, tek derdi zamanın somut bir hale dönüştürülerek insanın hizmetine sunulması amacını güden Muvakkit Nuri Efendi ise Doğu’nun bilge yönünü temsil eder. Halit Ayarcı üzerinden o dönemin devlet erkânında ve zengin muhitte bir karşılığı olan şahısların devletin imkânlarını kendi şahsi çıkarları için nasıl heba ettiği mesajı verilir. Halit Ayarcı, romanda hırslı lider imajını, vitrinde bulunma ve göz alıcılığı, bağsızlığı, modern çağın getirdiği güç arayışını temsil eden anti-hümanist, kapitalist bir prototipi temsil etmektedir. Muvakkit Nuri Efendi ise tevazunun, iyiliğin, ihtirassızlığın, merhametin sembolüdür. Bilge bir Müslüman imajı verilmektedir. Bu çalışma, Tanpınar’ın Doğu-Batı çatışması üzerine şekillenen Türk toplumunun arafta kalma durumunu yansıtır. Muvakkit Nuri Efendi ve Halit Ayarcı üzerinden gelenek ve modernizme Tanpınar somut bir bakış sunar.
In The Time Regulation Institute of Tanpınar, an extraordinary work of fiction the characters are meticulously handled. In addition to Hayri İrdal, the main character of the novel, the other two characters who shape the narrative are Halit Ayarcı and Muvakkit Nuri Efendi. Muvakkit Nuri Efendi stands out for his wisdom, professional ethics, benevolence. By contrast, the transformation that resulted from Turkey turning its face toward the West and the idea of mimicking the West is represented by Halit Ayarcı, who fabricates various scenarios for the sake of his personal goals and professionally involves others in these scenarios. However, a serious irony is reflected in the work on an environment that does not go beyond appearances and imitation in the idea of resembling the West. In the events of the set in the final pediod of the Ottoman Empire, society looks to the West, which possesses superiority in technology and economy, with admiration. For many portions of the population, the aspiration of living and being like them becomes the dream. Some groups transform this view and some of the advances brought about by modernism into possibilities. The opportunistic aspect of this transformation is reflected to the reader through the character of Halit Ayarcı. However, the sensible side of the East is represented by Muvakkit Nuri Efendi, who does not act opportunistically and whose sole purpose is to turn time into a tangible shape and put it to the use of man. The theme of how those with a counterpart in the state and wealthy circles of that era used public resources for their personal goals is conveyed through Halit Ayarcı. In the book, Halit Ayarcı stands in for an anti-humanist, capitalist archetype that symbolizes the modern era’s thirst for power, being a bold and self-assured leader, and being in the spotlight. Conversely, Muvakkit Nuri Efendi is a representation of modesty, kindness, selflessness, and mercy. He is portrayed as a wise Muslim. Tanpınar’s position in the limbo of a Turkish society molded by the East-West struggle is reflected in this work. Tanpınar, with Muvakkit Nuri Efendi and Halit Ayarcı, provides a tangible look at modernism and tradition.
