Lafızda gerçekleşen değişiklik anlamına gelen Tashîf; ilk asırlardan bu yana üzerinde konuşulan ve yazılan bir olgu ve kavramdır. Ravî tasarruflarından biri olarak değerlendirilen bu ıstılah, genellikle hadislerin sonraki nesle aktarılması sırasında ortaya çıkmıştır. Erken dönemden itibaren muhaddisler, rivayetlerin sıhhat tespitinin önemli bir ölçütü olarak lafızların biçimsel açıdan özelliklerini açıklamışlardır. Arap dilinde lafızların kullanım şekli ve bu lafızların anlam hareketliliğine ve değişimlerine temas edilmesi, tashîf olgusunun ilk dönemlerden itibaren dinamik bir konu olduğunu göstermektedir. Bu sebeple konuyla ilgili ciddi bir literatür oluşmuştur. Bu çalışmada hicri dördüncü asırda yaşayan Ebû Ahmed el-Hasen b. Abdillâh b. Saîd el-Askerî’nin hadis usulünde önemli bir yeri olan tashîf kavramına yaklaşımı ele alınmıştır. Askerî, hadis alanındaki müktesebatının yanında Arap Dili ve Belâgatı alanında da önemli bir yetkinliğe sahiptir. Hadis ilmine hatırı sayılır katkıları olan Askerî, çokça örnekler eşliğinde tashif olgusunun sebepleri ve mahiyetini ele aldığı Tashîfâtü’l-muhaddisîn adlı eseriyle de ön plana çıkmış bir âlimdir. Dolayısıyla tashif olgusunun tarihsel gelişimi, sebepleri ve ortaya çıkan sonuçlarını ele almak üzere mezkûr eser merkeze alınmıştır. Eser incelendiğinde görülecektir ki Askerî’nin dilci ve muhaddis olması itibariyle filoloji ve hadis ile ilgili dikkat çekici tahlillere yer verilmiştir. Eserin öneminden hareketle bu makalede tashîf olgusu el- Askerî üzerinden ortaya konulmuş ve hadis ilminin önemli meselelerinden olan tashif olgusunun anlaşılmasına katkı sunacak bazı misaller üzerinden konu irdelenmiştir.
Taṣḥīf, which refers to alterations occurring in the wording of a text, is a concept and phenomenon that has been discussed and written about since the early centuries of Islamic scholarship. Considered one of the forms of rāwī (transmitter) interference, taṣḥīf generally emerged during the transmission of ḥadīths to subsequent generations. From the earliest periods, muḥaddithūn emphasized the formal qualities of the transmitted wording as a key criterion for evaluating the authenticity of narrations. The nature of Arabic language, particularly in terms of the structure and semantic variability of its words, has rendered taṣḥīf a dynamic subject of inquiry from early on. As a result, a substantial body of literature has developed around the topic. This study examines the approach of Abū Aḥmad al-Ḥasan b. ʿAbd Allāh b. Saʿīd al-ʿAskarī, a fourth-century hijrī scholar, to the concept of taṣḥīf, which holds an important place in ḥadīth methodology. In addition to his competence in the field of ḥadīth, al-ʿAskarī was a distinguished scholar in Arabic linguistics and rhetoric. With his work Taṣḥīfāt al-Muḥaddithīn, in which he addresses the causes and nature of taṣḥīf through numerous examples, al-ʿAskarī made a significant contribution to the science of ḥadīth. This study centers on that work to explore the historical development, causes, and consequences of the phenomenon of taṣḥīf. It is evident from the analysis that, being both a linguist and a ḥadīth scholar, al-ʿAskarī offers insightful philological and hadith-based evaluations. Based on the significance of his work, this article presents taṣḥīf as understood through al-ʿAskarī’s perspective and investigates the subject through select examples that contribute to a deeper understanding of this critical issue in ḥadīth scholarship.
