Akademik Veri Yönetim Sistemi
Akademik Matbuat, cilt.4, sa.1, ss.11-26, 2020 (Hakemli Dergi)
Kurşun dökme, uygulanışı itibariyle eritilmiş kurşunun soğuk bir suya dökülmesi, kimi yörelerde suyun içine ekmek, soğan sarımsak gibi malzemelerin atılması, kurşunun dökülmesiyle çıkan buhar/duman neticesinde kötücül gücün ortadan kalkması veya bu suretle tespit edilmesi esasına dayanır. Saha araştırmalarında tespit edilen bilgilere göre daha çok hanımlar tarafından gerçekleştirilen kurşun dökme, bu yönüyle anaerkil dönemin ve ateş, yer-su ve ay kültünün ortaya çıktığı erken dönemin bir tezahürüdür. Bu sebeple de söz konusu geleneğin hazırlık ve icra safhalarında, erken dönemin izlerini tespit edebilmek mümkündür. Ancak kurşun dökme pratiğinin kökeninde, Türk halk kültürünün hemen her sahasına ve safhasına nüfuz etmiş bulunan ateş kültü yer alır. Günümüzde mitik dünya anlayışıyla Türk dünyasında; buna karşın daha arkaik bir düzlemde Türkiye sahasında vücut bulan ateş kültü ile ilgili inanışların izlerini, ateşle ilgili kelimelerin yayılımı ve kökenleriyle Türk dilinde; Şamanın ateşi getirmesi, ateşe hükmetmesi, ateş iyesine gerçekleştirilen kurban/saçı törenleri başta olmak üzere, kültür dünyasının hemen her alanında tespit etmek mümkündür. Öte yandan ateşin temizleyici özelliği itibariyle bir arındırma işlevi olması ve insanla insanüstü varlıklar arasında bir aracı rolü üstlenmesi, ateşe atılan malzemenin ateş iyesine adanan bir kurban biçiminde düşünülmesi de kurşun dökme geleneğini bu bağlamda değerlendirmenin zaruretini ortaya koymaktadır. Nitekim kötü güçlerden arındırılmanın bir başka formu olarak icra edilmekte olan ve Türk kültüründe parpı, alazlama, tütsüleme ve buhurlama/pohorlama adlarıyla bilinen uygulamaların temelinde de ateş kültü ile ilgili inanışlar yer almaktadır. Bu çalışmanın amacı, kurşun dökme geleneğini ve Türkiye sahasındaki çeşitliliğini ortaya koymak; Türk kültüründe ateş kültünün ehemmiyetini vurgulamak ve bu suretle söz konusu pratik ile ateş kültü ve Türk simyası arasındaki bağlantıyı tespit ve analiz etmektir.