Anadolu’da ilk yerleşmeler neolitik dönemin başlarında oluşmuştur. Tarımsal üretimin başladığı dönemlerde barınma amaçlı üretilmeye başlanan konutlar zamanla farklı dönemlerde üretim, yönetim, ibadet gibi farklı işlevleri olan bir mekân özelliği kazanmıştır. Geleneksel konut mimarisinin ortaya çıkışı; coğrafi koşullar, malzeme, ekonomik ve sosyokültürel yapı ile ilişkilidir. Yerleşim yerlerinin tarihi geçmişi yapı malzemesi, mekânların boyutları ve dizilişlerinin farklılaşmasına etki etmektedir. Tarihsel süreçte sosyal, ekonomik, siyasi ve coğrafi etkenlerle farklı bölgelerle olan etkileşim sonucunda Anadolu coğrafyasında farklı yerleşim dokuları oluşmuştur. Bu bölgeler kesin sınırlarla birbirinden ayrılmamakla birlikte çalışmaya konu olan Bitlis Mezopotamya ile bağlantılı olarak gelişen güneydoğu yöresi ile Kafkaslarla bağlantılı olarak gelişen kuzeydoğu yöresinin kesişim alanında yer almaktadır. Bitlis ili doğu Anadolu bölgesinin Yukarı Fırat Bölümünde, bölgeyi Güneydoğu Anadolu Bölgesine bağlayan Bitlis Deresi’nin oluşturduğu doğal bir geçit üzerinde yer almaktadır. Konumu itibariyle ticaret yolu olan ulaşım yollarını kontrol etmesi nedeniyle stratejik öneme sahiptir. Karasal iklimin hâkim olduğu bölgede mimari yapılar, coğrafi Geleneksel Konut Dokularına Yönelik Koruma ve Yeniden Kullanım Önerileri: Bitlis Kent Merkezi Örneği 1129 koşullara ve kültürel etkileşimlere göre biçimlenmiştir. Kent doğal eşikler nedeniyle vadi ve ulaşım aksları boyunca kuzeydoğu-güneybatı yönlerinde lineer bir gelişme göstermiştir. Kent merkezindeki yapılar Doğu ve Güneydoğu Anadolu’daki yapım tekniğine benzer şekilde yığma taş yapılardır. Cephe düzenleri, kapı- pencere açıklıkları, üst örtüleri yukarı Mezopotamya yerleşimleri ile etkileşimi göstermektedir. Genellikle yüksek bir duvarla sokaktan ayrılan Bitlis evleri, düzgün kesme taştan ve üstü düz toprak damlı inşa edilmiş, özgün bir mimari anlayışa sahip yapılardır. Kentin dokusu topografik yapının da etkisiyle organik şekilde gelişmiştir. Topografyaya oturan evler birbirlerinin manzarasını kapatmayacak şekilde yapılmışlardır. Eğime paralel gelişen yollar genişken dik gelişen yollar ise dardır. Ayrıca merdivenle ulaşım sağlayan sokaklar da yer almaktadır. Avlu ve bahçeler Bitlis’te geleneksel dokunun önemli elemanlarındandır. Avlu ve bahçeler sokaktan taş duvarlarla ayrılmaktadır. Evlerin eğime göre konumlanması nedeniyle yapılara sokaktan veya avlu-bahçeden girilmektedir. Sokaktan girişler kemerli açıklıklardan sağlanmaktadır. Kentte kültür varlıklarının tespit ve tescil süreçleri erken başlamıştır. Bitlis kent merkezinde 409 adet tescilli kültür varlığı bulunmaktadır. Kültür varlıklarının 291’i sivil mimari, 22’si köprü, 20’si çeşme, 16’sı cami, 16’sı türbe, 7’si mezarlık, 6’sı han, 6’sı kilise, 4’ü medrese, 3’ü hamam, 3’ü mescit, 2’si çarşı, 2’si minare, 11, imaret, 1’i kaya tüneli, 1’i antik yol, 1’i cadde ve yol, 1’i kümbet, 4’ü şapel ve 1’i şehitliktir. Aynı zamanda 4 adet kentsel sit alanı (Taş Mahallesi Kentsel Sit Alanı, Gazibey Mahallesi Kentsel Sit Alanı, İnönü Mahallesi Kentsel Sit Alanı, Zeydan- Müştakbaba Mahalleleri Kentsel Sit Alanı) ve bir adet de arkeolojik sit (Bitlis Kalesi Arkeolojik Sit Alanı) alanı bulunmaktadır (Van Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü arşivi). Bitlis için 1950’li yıllardan sonra kent dokusuna uygun imar planları yapılmıştır imar planları yapılmış ancak planların tümü çeşitli nedenlerle uygulanmamıştır. Planlara aykırı uygulamalar, imar planı değişiklikleriyle geleneksel dokuya uygun olmayan müdahaleler kent Ayşegül Keleş Eriçok 1130 dokusunun bozulmasına neden olmuştur. Geleneksel dokunun bozulma nedenleri arasında kentin içinden geçen derenin kent merkezinde kalan kısmının üstünün kapatılarak yapılaşmaya izin verilmesi; yerel dokuya ve mimariye uyumsuz, silueti olumsuz etkileyen kamu yapıları ve çok katlı apartmanlar yer almaktadır. Bu çalışmanın amacı Bitlis kent merkezinde yer alan kültürel miras ögesi olan sivil mimarlık örneği yapıların koruma sorunlarını tespit ederek koruma ve yeniden kullanım önerileri geliştirmektir.