Akademik Veri Yönetim Sistemi
II. Sosyal Bilimler Araştırmaları Kongresi, Baku, Azerbaycan, 18 - 21 Ekim 2017, ss.148-149
İzaha Muhtaç Bir Deyim: “Yüzü Açılmış”
An Idıom Needs To Explanatıon: “Face Opened”
Murat KEKLİK[1]
ÖZET
Deyim ve atasözleri toplumların en önemli dil hazineleridir. En az iki kelimeden oluşan dil birlikleri olan deyimler ifadeye zenginlik kattıkları gibi ait olduğu toplumun kültür dinamiklerini de yansıtırlar. Deyimler dil malzemesi olmalarının yanında toplumun yaşayışını kültürünü ve inançlarını yansıtmaları bakımından önemlidir. Deyimler toplumların hayata bakışlarını, sevinçlerini ve hüzünlerini, karakteristik yapılarını kısmen de olsa yansıtan bir ayna hükmündedirler. Bir dildeki deyimler incelendiğinde o dili kullanan toplumun değer yargıları hakkında bilgiler edinilebilir. Deyimlerin bir kısmı dilden dile aktarılarak günümüze kadar ulaştırılmış, bir kısmı da edebî eserlerin sayfaları arasında kalarak unutulmuş dolayısıyla kullanımdan düşmüştür. Kimi deyimler de kuşaktan kuşağa aktarılırken az da olsa değiştirilmiş ve yeni söyleyiş şekilleri ortaya çıkmıştır. Atasözleri ve deyimlerle ilgili bu değişimleri ve tarihsel süreç içindeki gelişimi izlemekte yazılı edebî eserler bizim için önemli kaynaklardır. Bu yazılı edebi kaynaklardan biri de hiç şüphesiz klasik edebiyat ürünleridir. Klasik Türk edebiyatı metinleri yazıldıkları dönemin günlük hayatına, değer yargılarına ışık tutan deyimlerle doludur. Klasik Türk edebiyatı metinlerinde geçen kimi deyim ve tabirleri doğru anlamak ve yorumlamak bu metinlerin anlaşılmasında kilit öneme sahip olabilmektedir. Çalışmamıza konu olan “yüzü açılmış” tabiri de divanlarda özellikle 16. yüzyılda yazılan kimi beyitlerde geçmektedir. Tabirin geçtiği beyitler karşılaştırılarak anlamlandırılıp yorumlandığında mecaz anlamlar barındırdığı, söz sanatlarıyla yeni ve farklı anlamlar yüklendiği, günlük dilde yaygın olarak kullanılan bir deyim olduğu anlaşılmıştır. Deyimlerle ilgili kaynak ve sözlüklerde içinde “yüz” kelimesi geçen yüzlerce deyim bulunmasına karşın “yüzü açılmış” deyimi kaynakların hiç birisinde yer almamıştır. Çalışmada divanlar taranarak “yüzü açılmış” deyiminin içinde geçtiği beyitler tespit edilmiş, beyitlerden ve klasik edebiyatla ilgili kaynaklardan hareketle “yüzü açılmış” deyiminin kararsız, arsız, utanması sıkılması olmayan, ele ayağa düşmüş, şıpsevdi, anlamlarını ihtiva edecek şekilde beyitlerde kullanıldığı anlaşılmıştır.
Anahtar kelimeler: deyim, yüzü açılmış, beyit, divan, klasik Türk edebiyatı
[1] Yrd. Doç. Dr., Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Van TÜRKİYE, m.keklikk@hotmail.com.tr
ABSTRACT
The idioms which are language associations consist of at least two words, as they contribute wealth to expression also reflect the cultural dynamics of society which they belong to. Idioms are important in terms of reflecting the lives, cultures and beliefs of society as well as being a language material. Idioms are in part a mirror that reflects the visions, happiness, regrets and characteristic structures of societies. When idioms in a language are examined, the knowledge about moral judgments of the community using that language can be obtained. Some of idioms have been brought till present day by transmitting from language to language, some have been forgotten remaining among pages of literary works, so lost the usage. Some idioms have been changed a few, and new expression forms have emerged when they transferred from generation to generation. Written literary works are important sources for us to follow these changes about proverbs and idioms and the development in historical period. One of these written literary sources is undoubtedly classical literary products. The texts of classical Turkish literature are full with idioms that put light on moral judgments and daily life of the period in which they were written. Understanding and commenting some idioms and phrases in texts of classical Turkish literature may have a key role to understand these texts. "Face opened" phrase that subject of our work is mentioned in divans, especially in some couplets written in the 16th century. It has been understood that the phrase have metaphorical meanings, new and different meaning with speech arts were charged to and it was commonly used expression daily, when couplets were compared, realized and interpreted. While there are hundreds of idioms in the sources and dictionaries related to the idioms, the word "face" has been found in many of them, the idiom of "face opened" has not been found in any of them. In the study, the couplets comprising the phrase scanning the divans, and the meaning frame of the idiom it has been understood that the expression "face opened" is used in couplets which are unstable, cheeky, uncomfortable, uncomfortable, shivering, containing meaning.
Key words: Idiom, Face opened, Couplet, Divan, Classical Turkish literature