Akademik Veri Yönetim Sistemi
Folklor akademi dergisi (Online), cilt.6, sa.2, ss.575-590, 2023 (Hakemli Dergi)
Araştırmamızda Alevi- Bektaşi inancında sözlü olarak başlayıp bir ritüele dönüşen ayin-i cem, semah, dua, ilahi, halk şiiri, türkü, nefes, deyiş, duvazimam vb gelenekleri ve bu geleneksel ritüellere bağlı olarak meydana gelen muhabbetlerin sosyal, eğitimsel, kültürel, politik boyutlarının yanında içsel ve dini boyutları araştırmamızın kapsamı ve ana hedefini oluşturmaktadır. Çalışmamızda metodolojik olarak, karşılaştırmalı litaratür taraması ve analiz yöntemi belirlenmiştir. Bulgular ise bu tarama sonucuna bağlı olarak örneklendirilmiş ve tartışılmıştır. Öncelikle belirtmek gerekmektedir ki, Alevi kültürü esas olarak sözlü bir söylem olarak yaratılmış, aktarılmış ve varlığını sürdürmüştür. Bu süreçte en büyük rolü Alevi şiiri oynamıştır. Alevi şiirsel söylemini de içine alan bu araştırmada, bir Alevi ritüeli olan cem, şiir, dans, semah, dua ve ilahilerin okunması da ele alınmıştır. Araştırmamız kapsamında Alevi şiiri, klasik Osmanlı edebiyatının şiirsel biçimlerini kullanan kentli Alevi şairler ya da saray edebiyatı tartışmamın dışında tutulmuştur. Bu formlar arasında cebel, kaside, kıt'a, terciibend, terkib-i bend, mersiye vb. formlar arasında esas olarak Medrese eğitimli saray şairlerinin kullandığı biçim, üslup ve metrik sistemi takip etmektedir. Cem ritüelleri, halk şiirleri ve dansları bir bölgeden diğerine değişmektedir. Aralarındaki farklılıklara rağmen, "özlerinin" aynı olduğuna inanılmaktadır. "Bir yol var ama bin yol var" deyişinin kozmolojilerindeki ana kavram olduğunu söyleyebiliriz. Araştırmamızda Alevi kültürünün inanç yapısı ve ibadet şekli mani ve koşma temelinde ele alınmıştır. Ayrıca mani, koşma ve deyiş kelimelerinin hece yapısı ve anlamları Türkçe ve İngilizce örneklerle sunulmuştur. Kaygusuz Abdal, Hatayi ve Muhiddin Abdal gibi Alevi âşıklar mahlaslarını o kısa manzum forma sokarak bireysel bir yaratıya dönüştürmüşlerdir. Koşma, yerel gelenek, sosyal bağlam, coğrafi bölge ve diğer icra bileşenlerinde ilişkilendirildiği ezgiye bağlı olarak deyiş, deme, düvaz imam, mersiye gibi isimlerle anılabilmektedir. Bu kelime yapıları ve formüller, dini ritüellerde, müzikte ve sanatta sosyo kültürel bağlamda Alevi inanç yapısını ortaya koymaktadır. Bu inanç yapısının temelini oluşturan Alevi-Bektaşi toplumunun kısa tarihçesi de çalışmamızda ayrıca değerlendirilmiştir.
In our research, traditions such as ceremonial cem, semah, prayer, hymn, folk poetry, folk song, nefes, deyiş, duvazimam, etc., which started orally in the Alevi-Bektaşi belief and turned into a ritual, and the social, educational, cultural, political, social, educational, cultural and political in addition to its dimensions, its internal and religious dimensions constitute the scope and main target of our research. Methodologically, comparative literature review and analysis method were determined in our study. Findings were exemplified and discussed depending on the results of this survey. First of all, it should be noted that the Alevi culture was created, transferred and continued as an oral discourse. Alevi poetry played the biggest role in this process. In this research, which also includes Alevi poetic discourse, cem, poetry, dance, semah, prayer and reading of hymns, which are an Alevi ritual, are also discussed. Within the scope of our research, Alevi poetry, urban Alevi poets using the poetic forms of classical Ottoman literature or palace literature are excluded from my discussion. Among these forms, there are cebel, kaside, kıt'a, terciibend, terkib-i bend, mersiye and so on. Among the forms, it mainly follows the form, style and metric system used by the court poets who were educated in Madrasa. Cem rituals, folk poems and dances vary from one region to another. Despite the differences between them, it is believed that their "essence" is the same. We can say that the deyiş "There is one way, but there are a thousand ways" is the main concept in their cosmology. In our research, the belief structure and form of worship of Alevi culture are discussed on the basis of mania and running. In addition, the syllable structure, and meanings of the words mani, Kosma and Deyis are presented with examples in Turkish and English. Alevi minstrels such as Kaygusuz Abdal, Hatayi and Muhiddin Abdal have transformed their pseudonyms into an individual creation by putting them in that short verse form. Depending on the melody it is associated with in local tradition, social context, geographical region, and other performance components, running can be called with names such as deyiş, deme, duvaz imam, mersiye. These word structures and formulas reveal the Alevi belief structure in the socio-cultural context in religious rituals, music, and art. The brief history of the Alevi-Bektaşi society, which forms the basis of this belief structure, is also evaluated in our study.