Atıf İçin Kopyala
Oskay N.
ULUSLARARASI HAKEMLİ İNSAN VE SANAT ARAŞTIRMALARI DERGİSİ, cilt.6, sa.1, ss.37-54, 2021 (Hakemli Dergi)
Özet
- Toplumların kültürel kimlik kodlarının yansımasında en geniş verileri barındıran alanlardan biri tekstil ve insanların bedeniyle bütünlük oluşturan giysi formlarıdır. Tekstil işlevsel amaçlı üretilirken, üreten toplumun kültürel özellikleri malzemesine, tekniğine, motiflerine, rengine ve kullanım formuna yansımıştır. Her toplumun kendine özgü kültürel özelliklerini barındıran giyim tarzı bulunmaktadır. Çünkü giysi, söz konusu toplumun çağın kültürel ve siyasal şartlarına göre nasıl şekil aldığını gösteren önemli bir referans işlevi görmektedir. Bu bağlamda 19. yüzyıl Osmanlı döneminde reformlarla birlikte yaşanan dönüşümün en iyi göstergelerinden biri giyim olmuştur. Özellikle modernleşmenin getirdiği Osmanlı toplumsal yapısı, kadının kamusal alanda görünürlüğüne büyük ölçüde izin vermemiş olsa da Tanzimatla birlikte Osmanlı kadını Avrupa modasında yaşanan gelişmeleri yakından takip etmiştir. Kültürel kodların önemli aktarıcısı olan tekstil ve onun ürünü olan giysi türleri her dönem sanatçıların da ilgi odağı olmuştur. Resim alanında yapılmış olan çalışmalara, tekstil ve giysinin kültürel öğe olarak yansıdığı görülmektedir. Çünkü tarih boyunca işlevsel amaçlı kullanılan tekstil, bir tür kültür tarihinin izlerini taşımaktadır. Resim üzerinden tekstil ve giysi etkileşimi; eski Mısır Uygarlığından, Uzak Doğu kültürüne, Ortaçağ’a, çağdaş örneklerle günümüze kadar izler taşımakta, tarihsel süreç içinde hemen hemen tüm resimsel betimlemelerde bu etkileşimin izlerine rastlanmaktadır. Betimlenen tekstil ya da giysi formları, insanın kültürel kimliğini, sosyal statüsünü ifade edebilen bir kod sistemi olarak da kullanılmıştır. Bu bağlamda çok yönlü kişiliğiyle 19. yüzyıl Osmanlı Dönemi’ne damgasını vuran Osman Hamdi Bey’in resimleri dönemin kültürel izlerini aktarması açısından önemlidir. Resimlerinde Doğu kültürüne dair her türlü detayı ustalıkla ele alan Osman Hamdi Bey’in yapıtlarınada, gözlem ve belgeye dayalı bir anlayış hâkimdir. Bu yönüyle Avrupalı oryantalist ressamlardan ayrılmaktadır. Osmanlı sanat ve kültürüne büyük katkılar sunan Osman Hamdi Bey, Avrupalı Oryantalistlerin Doğu’yu küçümseyen tutumlarından farklı olarak, eserlerinde erotizm ve çıplaklık gibi unsurlardan kaçınmıştır. Figürlü kompozisyonlarında oryantalizm teması üzerinde duran Osman Hamdi Bey, akrabalarını veya kendisini çoğunlukla doğu kıyafetleri içinde resmetmiştir. Sanatçı; özellikle Batılılaşma/Modernleşme düşüncesiyle birlikte toplumdaki yeni kadın anlayışıyla, çalışmalarının birçoğunda kadını merkeze almıştır. Osman Hamdi Bey, bu yeni modern kadın anlayışını tek başına değil, Osmanlı’da yaşanan birçok değişimle birlikte ele alarak, resimlerinde betimlemiştir. Bu nedenle Osman Hamdi’nin tablolarına bakıldığında dönemin kodları okunabilmekte, özenle yansıttığı kültürel özellikler sosyal bağlamda tekstil ve kadın giysisi detaylarında açıkça görülebilmektedir. Literatür araştırması sonucu elde edilen verilere dayanan bu çalışmada, tekstil ve tekstil ürünü olan giysinin kültürel boyutları incelenerek, 19. yüzyıl Osmanlı döneminde bu anlamda yaşanan gelişmeler irdelenmeye çalışılmıştır. Makalede, kültürel kimlikleşmenin maddileşmiş bir unsuru olan tekstil, Osmanlı Batılılaşma Dönemi’nin önemli bir sanatçısı olan Osman Hamdi Bey’in eserleri üzerinden değerlendirilmiştir. Osman Hamdi Bey’in resimlerine konu olan tekstil malzemesi ve giysi formu etkileşimi görsel örneklerle irdelenmiştir. Ayrıca, bu etkileşimin kültürel kimlik ve bir ifade aracı olarak yorumlanması hedeflenmiştir.
- Considering the fact that each
society has a clothing style incorporating its own unique cultural
characteristics, clothing serves as an important reference showing how a
society is shaped in line with the cultural and political conditions of its
era. In this regard, clothing could be mentioned as one of the best indicators
of the transformation that took place through the reforms in the 19th century
Ottoman Period. Although the modernization in the Ottoman social structure did
not allow women's visibility in the public sphere to a great extent, the
Tanzimat era turned the scales, allowing the Ottoman women to closely follow
the developments in the European fashion. Textiles, which are an important
carrier of cultural codes, and their outcomes the clothings, have also been the
focus of attention of artists. It is seen that textiles and clothing were used
to a great extent as cultural elements particularly in the painting works. In
this context, the paintings of Osman Hamdi Bey, who left his mark on the 19th century
Ottoman period with his multifaceted personality, are important in terms of
conveying the cultural traces of the period. The works of Osman Hamdi Bey, who
skillfully addressed all kinds of details about the Eastern culture in his
paintings, were dominated by an understanding based on observation and
document. The artist, who distinguished himself from the European Orientalist
painters in this respect, made significant contributions to the Ottoman art and
culture. Unlike the dismissive attitudes of the European Orientalists towards
the East, Osman Hamdi Bey, who avoided elements such as eroticism and nudity in
his works, portrayed himself or his relatives mostly in eastern clothes in his
figure compositions with Orientalism theme. Placing the Ottoman women who were
more involved in social life particularly with the idea of
Westernization/Modernization at the center of most of his works, Osman Hamdi
Bey depicted them by addressing them along with many social changes. For this
reason, when looking at Osman Hamdi's paintings, the codes of the period can be
decoded in the details of textiles and women’s clothing. Based on the
literatural data, this study discussed the cultural dimensions of textiles and
clothing, which is a textile product, and attempted to investigate the
developments in the social domain in the 19th century Ottoman period. In the
article, textile, which is a materialized element of cultural identity, was
evaluated through the works of Osman Hamdi Bey, an important artist of the
Ottoman Westernization period. While the interaction of textile material and
clothing form, which were used in the paintings of Osman Hamdi Bey, were
explained with visual examples, it was also aimed at interpreting this
interaction as a means of cultural identity and expression