Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, cilt.13, sa.30, ss.599-613, 2020 (Hakemli Dergi)
Adriyatik’ten Çin Denizi’ne kadar geniş bir kültür coğrafyasında hareket ve hâkimiyet
alanı bulan Türkler, yaşadıkları bölgelerdeki kültürleri derinden etkiledikleri gibi, diğer
kültürlerden de etkilenmek suretiyle varlıklarını devam ettirmişlerdir. Lakin bu geniş ve
takip edilmesi disiplinler arası bir işbirliğini zaruri kılan etkileşim süreci, Hint-Avrupacı
yaklaşım başta olmak üzere birtakım kültürel unsurların kaynağının tespiti bağlamında
tarafgir bir bakış açısıyla zedelenmiştir. Bu bakış açısından derinden etkilenen kültürlerin
başında, şüphesiz insanlı tarihin arkaik dönemlerinden günümüze kadar pek çok radikal
değişime önayak olan Türk kültürü ve medeniyeti gelmektedir.
Bilindiği gibi Türk toplulukları, tarihi seyir içerisinde pek çok farklı dini tercih etmiş ve kimi
zaman bu tercih, kültürel varlıkla çatıştığında ve din baskın geldiğinde, topluluklar, kültürel
kimliklerinden uzaklaşma tehlikesiyle baş başa kalmışlardır. Bu dinlerden biri de, bilindiği
gibi, başta Sibirya topluluklarını etkileyen Lamaizm ve son asırda ortaya çıkan Burkanizm’dir.
Türk destanlarında rastlanılan sudur, alpların ve mitolojik varlıkların geçmiş, şimdiki zaman
ve geleceği görmek ve tayin etmek maksadıyla kullandıkları bir kitaptır. Altın kitap, kara
kitap, samara kitap, hopçu sudur, belge sudur, uzun sarıg sudur vd. gibi farklı adlandırmalara
sahip olan sudurlar, birçok açıdan Türk kültürüne ait özellikler göstermektedir. Bu
çalışmanın amacı, Budizm’e ve Budizm’in Tibet coğrafyasındaki adı olan Lamaizm’e ve
Burkanizm’e ve tarihlerine yer vermek ve böylelikle Lamaizm’e atfedilen ve başta Altay ve
Tuva olmak üzere Türk dünyası destanlarında yer alan “sudur kitapları” meselesinin
kökenine ilişkin görüş ve önerileri paylaşmaktır
Turks who spreaded and domained in a cultural geography from Adriatic to China
Sea, not just influenced culture of people where they live but also are affected by the other
cultures. However this interaction process which needs to be handled by a interdisciplinary, is
degenerated by especially Indo-European approach particularly in determining the origin of
some cultural elements. Turkish culture and civilization which have always been taken the
initiative for radical changes, can be mentioned at the beginning of the cultures affected by this
point of view.
As it’s all known, Turkic people had choosed different religions in history and when the religion
dominated the culture, the people had been in danger to grow away from the cultural identity.
One of those religions are Lamaism which spreaded among the Siberian people and Burkhanism
which showed up in last century.