Akademik Veri Yönetim Sistemi
YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİSOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ DERGİSİ, sa.31, ss.129-150, 2016 (Hakemli Dergi)
El sanatları arasında önemli bir grubu oluşturan takılar, bu alanda en
çekici ve zarif olanıdır. İlkel çağlarda ihtiyaçların başında beslenme ve üreme
gelirken, daha sonraları örtünme, giyim ve süslenme de kendini
hissettirmiştir. Giyinme ve örtünme ihtiyacı, iklimsel şartlara bağlı olarak
gelişirken, süslenme ve takı kullanımı ise tüm çağların ortak bir belirtisi
olarak, simgesel anlamının yanı sıra, çevresine güzel görünme içgüdüsüyle
ortaya çıkmıştır. Bu durum, insanların boyun, kulak, bel, parmak ve kafa gibi
vücudunun belli yerlerine sergilemek için taş, kemik, maden ve tekstil
malzemelerden çeşitli takılar üretmesini sağlamıştır.
Bu makalede ele alınan tepelikler, düğün, nişan ve özel günlerde,
Anadolu kadını tarafından kullanılmaya devam edilmektedir. Özellikle
gelinler için hazırlanan tepelikler, bir anlamda gelinlere verilen değerin de
göstergesidir. Genelde kadın fesi üzerine dikilen bu tepelikler daha çok,
dairesel formlu olup kubbeli veya bombelidir.
Bu çalışmada ele alınan tepelikler, Diyarbakır Müzesi’nin etnografik
eser salonundaki eserlerden seçilmiştir. Osmanlı dönemine ait olan bu
tepelikler, 1973-2006 yılları arasında satın alma yoluyla müzeye dâhil
edilmiştir. Bu eserler malzeme, form ve süsleme unsurları açısından
incelemeye alınarak tanıtılmaya çalışılmıştır.
Jewelleries form an important group among handicrafts. In the
primitive ages, whereas nourishment and reproduction were the main needs,
veiling, clothing and decoration made themselves evident later on. As the
need to dress and to veil progressed according to climatic conditions, putting
on jewellery and use of jewels occurred with the instinct of looking beautiful
to outer eyes, along with its symbolic meaning, as a mutual sign of all eras.
This situation caused people to produce various jewelleries out of stone, bonewaist, finger, and head. Head ornaments that are handled in this article are being used by the Anatolian woman in weddings, engagements and special days. Head ornaments which are prepared especially for the bride is the indicator of the value given to the bride. These head ornaments which are generally sewed to the fez of the woman are mostly dome shaped or fish-bellied, or plain or in the shape of Turkish bath basin. Head ornaments that are handled in this study are picked from the works in the ethnographic saloon of The Museum of Diyarbakır. These head ornaments, belonging to the Ottoman period, have been included to the museum through purchase between the years 1973 and 2006. These works are tried to be introduced by evaluation with regard to factors of material, form and ornamentation.