Akademik Veri Yönetim Sistemi
Radikalleşme ve Din El Kitabı, Özcan Güngör,Huriye Yıldırım Çinar, Editör, Nobel Yayınevi, Ankara, ss.213-235, 2024
Afrika kıtası tarih boyunca hem dış etkiler hem de iç dinamikler tarafından şekillendirilmiş zengin bir kültürel ve dini çeşitliliğe sahip olmuştur. Özellikle sömürgecilik dönemi ve sonrasında (neo) kolonyal güçler tarafından inşa edilen siyasi ve sosyo-ekonomik düzen, kıtadaki dini ve sosyal yapıların dönüşümünü hızlandırmıştır. Kıta devletlerinin siyasi bağımsızlıklarını ilan ettiği 1960’lardan sonra yaşanan geleneksel yapılar[Mh1] ile Batılı değerlerle inşa edilmiş modern devletler arasındaki gerilimler Afrika’da radikal dini hareketlerin ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır. Sonrasında ise kıta dışından İran ve Suudi Arabistan gibi aktörlerin de etkisiyle Afrika’daki radikal dini oluşumlar önemli bir siyasi ve toplumsal güç haline gelmiştir (Solomon, 2015).
Afrika'daki radikal dini hareketler, kıtanın farklı bölgelerinde çeşitli ideolojik temeller üzerine inşa edilmiştir. Kuzey Afrika ve Sahra Altı Afrika’daki İslami motifli radikal hareketler etkili oldukları bölgelerdeki postkolonyal kimlik ve toplumsal yapılar üzerinde doğrudan etkiler yaratmıştır. Örneğin, Boko Haram, Nijerya İslami Hareketi ve Eş Şebab gibi örgütler, Batılı moderniteye ve seküler devlet yapısına karşı savaş açarak, dinin radikal yorumlarıyla oluşturulacak şeriata dayalı bir toplum düzeni oluşturma çabası içinde olmuşlardır. Aynı zamanda, Afrika’daki radikal dini hareketlerin etkisi sadece Müslüman toplumlarla sınırlı kalmamış, Hristiyan kökenli radikal gruplar da siyasi ve toplumsal dönüşüm için mücadeleye girişmiştir. Tanrının Direnişi Ordusu gibi Hıristiyan motifli gruplar da etki alanlarındaki sosyal ve dini temelleri kullanarak toplumu yeniden şekillendirmeyi amaçlamıştır.
.Afrika’daki radikal dini hareketlerin ortaya çıkmasına ilişkin açıklayıcı çok sayıda teorik yaklaşımdan bahsetmek mümkündür. Konuyu ele alması açısından Postkolonyal teori dikkat çekmektedir. Buna göre postkolonyal teori , Afrika’daki radikal dini hareketlerin ortaya çıkışı, söylemleri, yayılma dinamikleri ve bu hareketlerin toplumsal etkilerinin anlaşılması için daha elverişli bir teorik çerçeve sunmaktadır. Çünkü postkolonyal teori, Afrika’nın sömürgecilik geçmişini, modern devlet yapıları, kimlik oluşumları ve ekonomik eşitsizlikler üzerindeki etkisini vurgulamaktadır. Kıtadaki radikal dini hareketlerin çoğu, sömürge sonrası dönemde yaşanan siyasi, ekonomik ve toplumsal kırılganlıklara tepki olarak ortaya çıkmıştır. Kolonyal güçlerin kıtada dayattığı Batılı modernite modelleri ve neden oldukları yapısal sorunlar birçok Afrika toplumunda dışlanma ve kimlik bunalımına yol açmıştır (Ogunyankin, 2019). Postkolonyal teori, bu süreci analiz ederek radikal dini hareketlerin bu yapısal sorunlara bir tepki olarak nasıl ortaya çıktığını ve radikalleşmenin kıta genelinde nasıl kökleştiğini açıklamaya yardımcı olmaktadır. Bu nedenle, çalışmanın teorik çerçevesi olarak postkolonyal yaklaşım, dini radikalizmi yalnızca bir güvenlik sorunu olarak değil, tarihsel ve sosyo-politik bir olgu olarak da ele almayı sağlamaktadır.
Afrika’daki radikal dini hareketlere ilişkin son dönemde uluslararası literatürde çok sayıda çalışmaya rastlanılmaktadır. Henüz sınırlı sayıda olsa da Türk literatüründe de kıtadaki radikal dini oluşumlara yönelik çalışmalar mevcuttur. Örneğin Osman Türk (2023) Çad Gölü Havzasında radikalleşme eğilimleri ve ISWAP terör örgütüne katılım dinamiklerini incelemektedir. Abdurrahim Sıradağ (2015) ise Boko Haram ve El Şebab terör örgütlerini ortaya çıkaran dinamikler ile bu örgütlerin ideolojileri ve gerçekleştirdiği saldırıların nedenlerini incelemiştir.
Postkolonyal teori kapsamında ele alınan bu çalışma temel olarak Afrika’daki dini radikalleşme süreci ve bu sürecin kıtadaki toplumsal etkilerini incelemektedir. Üç bölümden oluşan çalışmanın ilk bölümünde Postkolonyal teorinin temel argümanlarına değinilmiş ve sonrasında Afrika’daki dini radikalleşme sürecinin nedenleri ele alınmıştır. İkinci bölümde ise postkolonyal dönemde Batı değerleri ve modernite temelinde inşa edilen devlet mekanizmalarına karşı Afrika’da yükselen radikal dini hareketlerden Boko Haram, Eş Şebab, Nijerya İslami Hareketleri ve Tanrı’nın Direnişi Ordusu incelenmiştir. Çalışmanın son bölümünde ise bahsi geçen radikal dini oluşumların Afrika’daki toplumsal etkileri analiz edilmektedir.