Ahlat Meydan Mezarlığı İle Gevaş Kümbet Mezarlığındaki Mezar Taşlarının Tahribatına Yol Açan Nedenlere Dair Bir Gözlem

12th Eurasian Conference on Economics and Social Sciences, Antalya, Türkiye, 25 - 27 Ekim 2024, ss.44-45

Yayın Türü: Bildiri / Özet Bildiri
Basıldığı Şehir: Antalya
Basıldığı Ülke: Türkiye
Sayfa Sayıları: ss.44-45
Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Ahlat Meydan Mezarlığı İle Gevaş Kümbet Mezarlığındaki Mezar Taşlarının Tahribatına Yol Açan Nedenlere Dair Bir Gözlem

Observation on the Reasons for the Deterioration of Tombstones in Ahlat Meydan Cemetery and Gevaş Kümbet Cemetery

Oktay BAŞAK

Van Yüzüncüyıl University, Türkiye

Öz

Ölüm sonrası ahiret dünyasının son durağı olan mezarlıklar, aynı zamanda ait olduğu kültürü ve dönemin sanat üslubunu anlamada yardımcı olmaları yönüyle de, dikkatleri üzerine çeken kültür varlıkları arasında yer alır.

Ortaçağ Anadolu’sunun önemli kültür merkezlerinden Ahlat ve Gevaş’ta yer alan mezarlıklar, salt mezar sayıları açısından değil, aynı zamanda farklı yazı karakterleriyle hakkedilmiş mezar sahibi hakkında bilgi veren yazı içerikleri ve süsleme repertuarlarının zenginliğiyle de öne çıkarlar.

Bu Çalışmada, Gevaş Kümbet Mezarlığı ile Ahlat Meydan Mezarlığı’ndaki mezar taşlarındaki tahribatlara görseller eşliğinde dikkat çekmeye çalışılmıştır. Doğal bir malzeme olan taş, zamanla bulunmuş olduğu ortama göre bozunmalara uğrayabilmektedir. Ana yapım malzemesi olarak kalker (kireç) taşı ve Ahlat taşı olarak da anılan ignimbirit (andezit) taşın tercih edildiği bu mezarlıklarda da farklı tahribat örneklerine rastlanılmaktadır.

Ahlat Meydan Mezarlığı ile XIV. yüzyıl Ahlat ekolü Selçuklu anıt mezar geleneği ile yapılmış Anadolu mimarisinin en zarif anıt mezar örneklerinden biri olan Halime Hatun Kümbeti’nin taçlandırmış olduğu Gevaş Kümbet Mezarlığı, mezar sayısı ve sanatsal nitelikteki mezar taşları bakımından bölgenin en önde gelen Ortaçağ ve sonrasına ait mezarlıkları olarak dikkat çekerler.

Gevaş Kümbet Mezarlığı, kümbetteki taş işliğini aratmayan birbirinden farklı formdaki mezar taşı ve zengin süsleme repertuarıyla dikkatleri üzerine çekerken, 210 dönüm alan üzerinde 6000 kadar mezarın adeta bir dantel gibi süslemiş olduğu Ahlat Meydan Mezarlığı ise, özellikle sayıları 1800 bulan abidevi, üstün işçilikli sanatsal nitelikteki şahideli mezar taşlarıyla, görenleri kendisine hayran bırakan bir mezarlık olarak öne çıkmaktadır.

Gevaş Kümbet Mezarlığı’nda yoğun olarak kalker (kireç) taşı kullanılmış iken, Ahlat Meydan Mezarlığı’nda bölgede bol miktarda bulunan volkanik bir kayaç türü olan andezit tüf tercih edilmiştir.

Mezarlıklardaki şahide ve sandukalardaki tahribatların doğa ve insan kaynaklı tahribatlar ile taşların yapısından kaynaklı bozulma ve bozunmaların neden olduğu anlaşılmaktadır.

Anahtar kelimeler: Restorasyon, Alterasyon, Mezar Taşı, Ahlat, Gevaş

Abstract

Cemeteries, as the final resting place in the afterlife, are also cultural assets that draw attention for their role in understanding the culture and artistic style of the era to which they belong.

The cemeteries located in Ahlat and Gevaş, important cultural centers of medieval Anatolia, stand out not only in terms of the number of graves but also in terms of the richness of their inscription content and decorative repertoire, providing information about the deceased in different script characters.

This study aims to draw attention to the deterioration of tombstones in Gevaş Kümbet Cemetery and Ahlat Meydan Cemetery, using visuals. As a natural material, stone can be subject to deterioration over time depending on the environment it is located in. In these cemeteries, where limestone and ignimbrite (andesite), also known as Ahlat stone, are the primary building materials, different examples of deterioration are observed.

Ahlat Meydan Cemetery, crowned by the Halime Hatun Tomb, one of the most elegant examples of Anatolian architecture built in the 14th-century Ahlat school Seljuk monumental tomb tradition, and Gevaş Kümbet Cemetery, with a considerable number of graves and artistic tombstones, stand out as prominent medieval and later cemeteries in the region.

Gevaş Kümbet Cemetery attracts attention with its diverse tombstones in various forms and rich decorative repertoire, reminiscent of the stonework in the tomb. Ahlat Meydan Cemetery, on the other hand, with its approximately 6,000 graves adorning a 210-acre area, stands out as a cemetery that captivates visitors, especially with its monumental, artistically crafted tombstones with headstones, totaling 1800.

While limestone is predominantly used in Gevaş Kümbet Cemetery, andesite tuff, a type of volcanic rock abundant in the region, is preferred in Ahlat Meydan Cemetery.

The deterioration of headstones and sarcophagi in the cemeteries is understood to be caused by natural and human-made deterioration, as well as the breakdown and decomposition of the stones themselves.

Keywords: Restoration, Alteration, Tombstone, Ahlat, Gevaş