12th Eurasian Conference on Economics and Social Sciences, Antalya, Turkey, 25 - 27 October 2024, pp.44-45
Ahlat Meydan Mezarlığı İle
Gevaş Kümbet Mezarlığındaki Mezar Taşlarının Tahribatına Yol Açan Nedenlere
Dair Bir Gözlem
Observation on the Reasons
for the Deterioration of Tombstones in Ahlat Meydan Cemetery and Gevaş Kümbet
Cemetery
Oktay BAŞAK
Van
Yüzüncüyıl University, Türkiye
Öz
Ölüm
sonrası ahiret dünyasının son durağı olan mezarlıklar, aynı zamanda ait olduğu
kültürü ve dönemin sanat üslubunu anlamada yardımcı olmaları yönüyle de,
dikkatleri üzerine çeken kültür varlıkları arasında yer alır.
Ortaçağ
Anadolu’sunun önemli kültür merkezlerinden Ahlat ve Gevaş’ta yer alan
mezarlıklar, salt mezar sayıları açısından değil, aynı zamanda farklı yazı
karakterleriyle hakkedilmiş mezar sahibi hakkında bilgi veren yazı içerikleri
ve süsleme repertuarlarının zenginliğiyle de öne çıkarlar.
Bu
Çalışmada, Gevaş Kümbet Mezarlığı ile Ahlat Meydan Mezarlığı’ndaki mezar
taşlarındaki tahribatlara görseller eşliğinde dikkat çekmeye çalışılmıştır.
Doğal bir malzeme olan taş, zamanla bulunmuş olduğu ortama göre bozunmalara
uğrayabilmektedir. Ana yapım malzemesi olarak kalker (kireç) taşı ve Ahlat taşı
olarak da anılan ignimbirit (andezit) taşın tercih edildiği bu mezarlıklarda da
farklı tahribat örneklerine rastlanılmaktadır.
Ahlat
Meydan Mezarlığı ile XIV. yüzyıl Ahlat ekolü Selçuklu anıt mezar geleneği ile
yapılmış Anadolu mimarisinin en zarif anıt mezar örneklerinden biri olan Halime
Hatun Kümbeti’nin taçlandırmış olduğu Gevaş Kümbet Mezarlığı, mezar sayısı ve
sanatsal nitelikteki mezar taşları bakımından bölgenin en önde gelen Ortaçağ ve
sonrasına ait mezarlıkları olarak dikkat çekerler.
Gevaş Kümbet Mezarlığı,
kümbetteki taş işliğini aratmayan birbirinden farklı formdaki mezar taşı ve
zengin süsleme repertuarıyla dikkatleri üzerine çekerken, 210 dönüm alan üzerinde
6000 kadar mezarın adeta bir dantel gibi süslemiş olduğu Ahlat Meydan Mezarlığı
ise, özellikle sayıları 1800 bulan abidevi, üstün işçilikli sanatsal
nitelikteki şahideli mezar taşlarıyla, görenleri kendisine hayran bırakan bir
mezarlık olarak öne çıkmaktadır.
Gevaş
Kümbet Mezarlığı’nda yoğun olarak kalker (kireç) taşı kullanılmış iken, Ahlat
Meydan Mezarlığı’nda bölgede bol miktarda bulunan volkanik bir kayaç türü olan
andezit tüf tercih edilmiştir.
Mezarlıklardaki
şahide ve sandukalardaki tahribatların doğa ve insan kaynaklı tahribatlar ile
taşların yapısından kaynaklı bozulma ve bozunmaların neden olduğu
anlaşılmaktadır.
Anahtar kelimeler: Restorasyon, Alterasyon, Mezar Taşı, Ahlat, Gevaş
Abstract
Cemeteries,
as the final resting place in the afterlife, are also cultural assets that draw
attention for their role in understanding the culture and artistic style of the
era to which they belong.
The
cemeteries located in Ahlat and Gevaş, important cultural centers of medieval
Anatolia, stand out not only in terms of the number of graves but also in terms
of the richness of their inscription content and decorative repertoire,
providing information about the deceased in different script characters.
This
study aims to draw attention to the deterioration of tombstones in Gevaş Kümbet
Cemetery and Ahlat Meydan Cemetery, using visuals. As a natural material, stone
can be subject to deterioration over time depending on the environment it is
located in. In these cemeteries, where limestone and ignimbrite (andesite),
also known as Ahlat stone, are the primary building materials, different
examples of deterioration are observed.
Ahlat
Meydan Cemetery, crowned by the Halime Hatun Tomb, one of the most elegant
examples of Anatolian architecture built in the 14th-century Ahlat school
Seljuk monumental tomb tradition, and Gevaş Kümbet Cemetery, with a
considerable number of graves and artistic tombstones, stand out as prominent
medieval and later cemeteries in the region.
Gevaş
Kümbet Cemetery attracts attention with its diverse tombstones in various forms
and rich decorative repertoire, reminiscent of the stonework in the tomb. Ahlat
Meydan Cemetery, on the other hand, with its approximately 6,000 graves
adorning a 210-acre area, stands out as a cemetery that captivates visitors,
especially with its monumental, artistically crafted tombstones with
headstones, totaling 1800.
While
limestone is predominantly used in Gevaş Kümbet Cemetery, andesite tuff, a type
of volcanic rock abundant in the region, is preferred in Ahlat Meydan Cemetery.
The
deterioration of headstones and sarcophagi in the cemeteries is understood to
be caused by natural and human-made deterioration, as well as the breakdown and
decomposition of the stones themselves.
Keywords: Restoration,
Alteration, Tombstone, Ahlat, Gevaş