Akademik Veri Yönetim Sistemi
13. Ulusal Psikolojik Danışma ve Rehberlik Kongresi, Mersin, Türkiye, 7 - 09 Ekim 2015, ss.182-184
Problem durumu:Günümüzde problemli internet kullanımı, yarattığı etki ve sonuçları ile birlikte buna eşlik eden sosyal ve psikolojik ihtiyaçlar nedeniyle son zamanlarda dikkat çeken bir konu haline gelmiştir. Kuramsal olarak problemli internet kullanımının sosyal, akademik ve mesleki açıdan olumsuz sonuçlar yaratan bilişsel ve davranışsal semptomları içeren çok boyutlu bir sendrom olarak tanımlandığı görülmektedir (Caplan, 2003, 2005).Yapılan çalışmalar incelendiğinde, özellikle genç yaştaki bireylerin önemli risk grubu içinde bulunduğu; sosyal anksiyete, düşük benlik saygısı ve yalnızlık ile problemli internet kullanımının ilişkili olduğu anlaşılmaktadır. Ergenlik dönemi gençlerin ruhsal açıdan duygu dalgalanmaları yaşadığı, çabuk demoralize olabildiği, kendini beğenmeme veya yetersiz olduğuna ilişkin endişeleri yoğun yaşayabildiği bir gelişim dönemidir.Kimlik arayışının bir yansıması olarak riskli davranışlara yönelme eğilimi daha fazla artmaktadır. Ergenin çevresi ve etkileşimlerin niteliği onu sağlıksız internet kullanımına yöneltebilir.Türkiye’de hem yatılı hem gündüzlü olarak eğitim veren ve sayıları diğer lise türlerine oranla daha az olan fen liselerindeokuyan oldukça başarılı ve akademik oryantasyonu yüksek ergen grubununruhsal açıdan sorun yaşayabilecekleri göz ardı edilmemelidir.Bu nedenle problemli internet kullanımı ile psikolojik semptomlararasındaki ilişkinin fen lisesinde okuyan ergenlerde incelenmesi araştırmaya değer bulunmaktadır.
Amaç: Bu araştırmanın amacı fen lisesi öğrencilerininproblemli internet kullanım düzeyleri ile psikolojik semptomlarıarasındaki ilişkiyi ortaya koymak ve öğrencilerin gündüzlü ve yatılı olma durumu ile cinsiyete göre psikolojik semptomlarının ve problemli internet kullanımlarının farklılaşıp farklılaşmadığını incelemektir. Belirlenen amaç çerçevesinde, bu çalışmada aşağıdaki sorulara yanıt aranmıştır:
Yöntem:İlişkisel tarama modeline dayanan araştırmanın örneklemi Van ve İzmir illerinde bulunan iki fen lisesinde okumakta olan 255’i (%47,39) kız, 283’ü (%52,60) erkek olmak üzere toplam 538 öğrenciden oluşmaktadır. Öğrencilerin 308’i gündüzlü, 230’u ise yatılı olarak okumaktadır. Araştırmanın verileri Şahin ve Durak (1994) tarafından Türkçeye uyarlanan Kısa Semptom Envanteri ve Ceyhan ve Ceyhan (2014) tarafından geçerlilik ve güvenirlik çalışmaları gerçekleştirilen Problemli İnternet Kullanımı Ölçeği ergen formu kullanılmıştır. Öğrencilerin gündüzlü ve yatılı olma durumu, cinsiyeti, yaşı, sınıf düzeyleri, duygusal ilişki yaşama, yardım arama, psikolojik sorun yaşama ve psikolojik yardım alma durumu ile genel mutluluk algılarına ilişkin bilgiler ise araştırmacılar tarafından hazırlanan kişisel bilgi formu aracılığıyla toplanmıştır. Veri analizi SPSS 15 istatistik paket programı aracılığıyla gerçekleştirilmiştir. Analizlerde non-parametrik yöntemlerden Spearman Brown korelasyon katsayısı ve Mann Whitney U testi kullanılmıştır.
Bulgular:Bulgulara görearaştırmaya katılan fen lisesi öğrencilerinin anksiyete, depresyon, olumsuz benlik, somatizasyon ve hostilite düzeyleri düşük bulunmuştur. Problemli internet kullanımı açısından ise, öğrencilerin sadece aşırı kullanım altboyutundan aldıkları puanınorta düzeyde olduğu saptanmıştır. Öğrencilerin problemli internet kullanımları ile psikolojik semptomları arasında istatistiksel olarak anlamlı düzeyde ilişkiler olduğu saptanmıştır. Buna göre, problemli internet kullanımı ile anksiyete (r=.40, p<.01), depresyon (r=.36, p<.01), olumsuz benlik (r=.38, p<.01), somatizasyon (r=.30, p<.01) ve hostilite (r=.35, p<.01) arasında pozitif yönde orta düzeyde ilişki saptanmıştır. Yatılı ve gündüzlü okuma durumuna göre öğrencilerin olumsuz benlik (U= 31463, p<.05) ve somatizasyon(U=29412,p<.05)puan sıra ortalamaları istatistiksel olarak anlamlı düzeyde farklılaşmaktadır. Yatılı okumakta olan fen lisesi öğrencilerinin olumsuz benlik ve somatizasyon puan sıra ortalamaları gündüzlü okumakta olan öğrencilerden daha yüksektir. Problemli internet kullanımı açısından incelendiğinde; yatılı ve gündüzlü okuma durumuna göre öğrencilerin internetin olumsuz sonuçları(U=27973.5, p<.05), aşırı kullanım(U=27811, p<.05), sosyal fayda(U=31786.5, p<.05) ve problemli internet kullanımı(U=28341, p<.05) puan sıra ortalamalarının istatistiksel olarak anlamlı düzeyde farklılaştığı saptanmıştır. Gündüzlü gruptaki öğrencilerin internetin olumsuz sonuçları, aşırı kullanım, sosyal fayda ve problemli internet kullanımıpuan sıra ortalamaları yatılı gruptaki öğrencilerden daha yüksektir. Cinsiyete göre öğrencilerin anksiyete (U=30033,p<.05), depresyon (U=26970,p<.05), olumsuz benlik (U=32435.5, p<.05) ve somatizasyon (U=32265.5,p<.05) puan sıra ortalamaları istatistiksel olarak anlamlı düzeyde farklılaşmaktadır.. Buna göre, kız fen lisesi öğrencilerinin anksiyete, depresyon, olumsuz benlik ve somatizasyon puan sıra ortalamaları erkek öğrencilerden daha yüksektir. Problemli internet kullanımı açısından incelendiğinde; cinsiyete göre fen lisesi öğrencilerinin sadece sosyal fayda (U=38491, p<.05) puan sıra ortalamalarının istatistiksel olarak anlamlı düzeyde farklılaştığı saptanmıştır. Buna göre, erkek öğrencilerin sosyal fayda puan sıra ortalamaları kız öğrencilerden daha yüksektir.
Sonuç ve öneriler:Literatürde yer alan diğer araştırma sonuçlarına paralel olarak bu çalışmada da erkek ergen grubunda problemli internet kullanımının daha yaygın olduğu tespit edilmiştir. Genel olarak bütün öğrencilerde çok yüksek düzeyde olmamasına rağmen, gündüzlü öğrencilerde problemli internet kullanımının daha yaygın olduğu tespit edilmiştir. Özellikle erkek öğrencilerin sosyal açıdan fayda sağlamak amacıyla interneti daha fazla kullanmaya eğilimli oldukları ortaya çıkmıştır. Ruhsal belirtiler açısından genel olarak fen lisesi öğrenci grubunun daha sağlıklı bir profil çizdikleri, psikolojik semptomların düşük düzeyde var olduğu saptanmıştır ancak kızların daha yüksek düzeyde psikolojik semptomlara sahip oldukları da bulunmuştur. Yatılı öğrencilerde psikosomatik rahatsızlıkların daha yaygın olduğu, kendilerine bakış açılarının olumsuza daha fazla kaydığı saptanmıştır. Sonuç olarak akademik açıdan başarılı ve gelecek hedefleri olduğu öngörülen gençlerin yetiştiği fen liselerinde ruh sağlığını koruyucu çalışmalara ağırlık verilmesi ve bilinçli internet kullanımının özendirilmesi ve öğretilmesi önerilmektedir. Genel olarak ülkemizde gençlere amaç belirleme ve başarılı olmaya yönelimi arttırmak için eğitsel rehberlik çalışmalarına ağırlık verilmesi gerektiğine inanılmaktadır.
Kaynakça
Caplan, S. E. (2003). Preferenceforonlinesocialinteraction. A theory of problematic internet useandpsychosocialwell-being. CommunicationResearch, 30 (6), 625-648.
Caplan, S. E. (2005). A socialskillaccount of problematicınternetuse. TheJournal of Communication, 55 (4), 736.
Ceyhan, E., Ceyhan, A. A., Gürcan, A. (2007). Problemli İnternet Kullanımı Ölçeği’nin Geçerlik ve Güvenirlik Çalışmaları. Kuram ve Uygulamada Eğitim BilimleriDergisi. 7,(1) 387-416.
Ceyhan, A.A. & Ceyhan, E. (2014). Problemli I·nternet Kullanım Ö¨lc¸egˆi’nin ergenlerde gec¸erlik ve gü¨venilirlikç¸alıs¸ması [Thevalidityandreliabilitystudy of Problematic Internet UseScaleforAdolescents]. Bağımlılık Dergisi, 15 (2), 56-64.
Davis, R. A. (2001). A Cognitive-Behavioral Model of Pathological Internet Use. Computers in Human Behaviour. 17 (2), 187-195. DOİ:10.1016/S0747-5632(00)00041-8
Durak Batıgün A. ve Kılıç, N. (2011). İnternet Bağımlılığı İle Kişilik Özellikleri, Sosyal Destek, Psikolojik Belirtiler ve Bazı Sosyo-Demografik Değişkenler Arasındaki İlişkiler. Türk Psikoloji Dergisi. 26 (67), 1-13.
Esen, E. ve Siyez, D. (2011). Ergenlerde İnternet Bağımlılığını YordayanPsiko-Sosyal Değişkenlerin İncelenmesi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi. 4 (36), 127-138.
Li, D. P.,Zhang, W., Li, X., Zhen, S, &Wan, Y.. (2010). Stressful Life EventsandProblematic Internet UsebyAdolescentFemalesandMales: A MediatedModeration Model. Computers in Human Behavior. 26 (5), 1199–1207. DOI:10.1016/j.chb.2010.03.031
Şahin NH, Durak-Batıgün AD, Uğurtaş S (2002). Kısa semptom envanteri (KSE): ergenler için kullanımı. Türk Psikiyatri Dergisi 13 (2): 21-32.
Young, K. S. (1998). Internet addiction: Theemergence of a newclinicaldisorder. CyberPsychology&Behavior, 3, 237-244.
Zorbaz, O. ve Tuzgöl Dost, M. (2014). Lise Öğrencilerinin Problemli İnternet Kullanımının Cinsiyet, Sosyal Kaygı ve Akran İlişkileri Açısından İncelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 29 (1), 298-310.