SÂMÂNÎLERİN ÇÖKÜŞÜ SIRASINDA SELÇUKLU OĞUZLARI İLE İLİŞKİLERİ


Öntürk V.

Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, cilt.9, ss.289-304, 2022 (Hakemli Dergi)

Özet

Sâmânîlerin (874-1005) tarih sahnesinden çekilmesi ile birlikte bu devletin hâkimiyetinde bulunan

Mâverâünnehir ve Horasan topraklarının paylaşılması meselesi Gazneliler ile Türk Hakanlığı’nı karşı

karşıya getirdi. Gazneliler, Sebüktegin döneminden başlamak üzere Sultan Mahmud’un ilk iktidar yıllarına

kadar Sâmânîlerin toprak bütünlüğünden yana bir siyaset takip etti. Buna karşın Türk Hakanlığı’nın

batı siyasetindeki yegâne amacı Sâmânîleri yok etmek ve onlardan boşalan topraklar üzerinde tam bir

hâkimiyet sağlamak idi. Nihayetinde Batı Türk Hakanlığı sorumlusu İlig Nasr’ın 999 yılında Bûhârâ’ya girip

Sâmânî hükümdarı II. Abdülmelik b. Nûh ve diğer hanedan üyelerini tutsak etmesi ile Sâmânîler Devleti

tarih sahnesinden çekilmiş oldu. Bu arada X. yüzyılın ikinci yarısında Oğuz Yabgu Devleti’nden kopan

bir kitle Selçuk Bey önderliğinde Cend şehrine gelip yerleşti. Kısa süre içerisinde İslâm dinini kabul eden

bu Oğuz Türkleri çok geçmeden yerleştikleri bölgede dâhili hadiselere de karıştı. Arslan Yabgu b. Selçuk

Türk Hakanlığı’nın saldırıları karşısında babasının emri ile Sâmânîlerin tarafında yer aldı ve bir dereceye

kadar önemli başarılar elde etti. Selçuklu-Sâmânî ilişkilerinin başlangıcı Buğra Han Harun’un 992 yılında

Buhârâ şehrini ele geçirmesi ile başlamaktadır. Selçuklular, Türk Hakanlığı’nın Buhârâ’yı ilk işgallerinin

püskürtülmesinde önemli rol oynadı. Ancak ilişkilerin yoğun olarak yaşandığı dönem Türk Hakanlığı

zindanlarından kaçmayı başaran son Sâmânî hükümdarı Ebû İbrahim İsmail el-Muntasır’ın kısa süreli

iktidar yıllarına tesadüf etmekteydi. Selçuklular kendi politikalarına uygun bir şekilde Sâmânîlere askeri

destek sağladılar ve bu durum İsmail el-Muntasır’ın vefatına kadar devam etti. Bu çalışmada 992-1005 yılları

arasında gerçekleşen Sâmânî-Selçuklu ilişkileri ele alınmıştır.