TEK LAFIZDAN ONLARCA ANLAMA: KLASİK ARAPÇADA ḪÂL/خال KELİMESİNİN SEMANTİK ÇEŞİTLİLİĞİ ÜZERİNE

Creative Commons License

Akbaş R.

FSMVÜ II. ULUSLARARASI ARAP DİLİ VE EDEBİYATI ARAŞTIRMALARI KONGRESİ, İstanbul, Türkiye, 5 - 07 Mayıs 2023, ss.548-562

  • Yayın Türü: Bildiri / Tam Metin Bildiri
  • Basıldığı Şehir: İstanbul
  • Basıldığı Ülke: Türkiye
  • Sayfa Sayıları: ss.548-562
  • Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

  • Anlam fenomeni, başka bir deyişle semantik analiz, bir dildeki kelimelerin doğru bir şekilde anlaşılmasını ve yorumlanmasını sağlayan en önemli faktörlerin başında gelir. Özellikle anlam zenginliğine sahip dillerde bu faktörün göz ardı edilmesi doğru bir analizin yapılma imkânını ortadan kaldırmaktadır. Aslında her dilin kendi yapısı ve içinde geliştiği kültüre paralel olarak anlam zenginliğine sahip kelime dağarcığı ve ayırt edici özelliklerinin bulunduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Zira dil basit bir iletişim aracı gibi gözükse de toplumsal ve kültürel yönü ağır basan karmaşık bir dizge olmasının yanı sıra sürekli gelişen ve zaman içerisinde değişebilen canlı bir olgudur. Dilin bu hüviyetine binaen Arap dili gibi özellikle din ve inanç merkezli gelişimini sürdürmüş olan dillerdeki kelimelerin anlam analizine ilişkin çalışmalar önem kazanmaktadır. Bu bağlamda Arap dili içerisinde sıklıkla karşılaşılan kimi kelimelerin gerek kavram gerekse anlam boyutunun çeşitliliği daha fazla dikkat çekmektedir. Kur’ân’da yer alan bir kelimenin farklı yerlerde uğradığı değişik anlamlarının tespitine yönelik hicri ikinci yüzyılın ortalarından itibaren kaleme alınan “Vücûh ve Nezâir” türü eserler ile sağlıklı bir açıklama ve yorumun önünü açmak adına hicri üçüncü yüzyılın sonlarından itibaren “mâ ittefeḳa lafẓuhû ve iḫtelefe maʿnâhu” (telaffuzu aynı; ama anlamı farklı olan kelimeler) başlığıyla yapılan müstakil çalışmalar da Arap dilinin bu özelliğini teyit etmektedir. Mezkûr eserlerden de anlaşılacağı üzere Arap dilinde tek bir kelime ile onlarca farklı anlamın kastedilebileceği sözcükler çok fazladır; ama  ḫâl/خال  kelimesinin semantik çeşitliliği birçok edebiyatçı tarafından irdelendiği için özellikle bu kelime etrafında şekillenen mana zenginliği incelenmiştir. Nitekim maşuka hayranlık uyandıran motiflerin tamamlayıcısı olarak vücuttaki ben anlamındaki kullanımı hakkında derleme türü birçok müstakil çalışma yapılmış hatta bazı edipler bu kelimeyi büyük bir maharetle tek bir şiirde onlarca farklı anlamda kullanmıştır.