Research Information System
ULUSLARARASI AFRO-AVRASYA ARAŞTIRMALARI DERGİSİ , vol.5, no.10, pp.140-150, 2020 (Peer-Reviewed Journal)
Elif ile Bâ Hikâyesi, Atatürk Kitaplığı arşivinde O. E. 1456 numarada kayıtlı bir el yazması
eserin adıdır. Kitap, toplam on beş sayfadan oluşan küçük bir risale görünümündedir. Yazarı
bilinmeyen bu eser, Arap alfabesindeki ‘elif’ ( ) ile ‘be’ ( ) harflerinin şekillerinden yola çıkarak, elif
harfine kibir, be harfine ise tevazu sıfatını yakıştırır. Kur’ân-ı Kerîm’in niçin besmelenin be’siyle
başlayıp elif ile başlamadığı hususunu bu yakıştırma üzerinden anlatmaya çalışır. Akabinde, tevazu
sahibi olmak ve kibirden kaçınmak konusunda birtakım öğütler verir. Metinde, kibrin dört sebebi
olduğu öne sürülür: İlim, mal, makam ve güzellik. Bu unsurların ne şekilde kibre neden olduğu ne tür
belalar getirdiği ve her bir unsurun nasıl geçici olduğu ayet, kutsi hadis, hadis ve kıssalardan alıntılar
yapılarak açıklanır. Kitabın ismi, el yazması metnin en başında yer almaktadır. Besmelenin üzerine
yazılmış bu isim ‘Elif ile Bâ Hikâyesidir’ şeklindedir. Bu isim, elif ile be harfinin kişileştirilmesi yoluyla
yazılmış sembolik bir hikâyeyi çağrıştırsa da metnin içeriği oldukça farklıdır. Bu metin, çeşitli
alıntılarla kibir ile tevazuu mukayese eden bir düşünce yazısıdır. Osmanlı edebiyatının nesir
şeklindeki eserlerine örnek olabilecek bu metin, kendi döneminin düşünce dünyasını ve ahlak
anlayışını yansıtması bakımından önemlidir. Bizim çalışmamız, söz konusu metnin tanıtımı ve
içeriğinin kritiğine yöneliktir. Bu eserde müellif, Arap harflerinden Elif ile Bâ’nın şeklinden hareketle
kibir ve tevazuu konularında öğütler vermekte, böylece Türk-İslam kültürünün ahlâk anlayışını basit,
açık ve anlaşılması kolay bir biçimde ortaya koymaktadır.