Research Information System
in: Sosyal Psikoloji Kuramları II, Meryem Berrin Bulut, Editor, Nobel Yayınevi, Ankara, pp.151-187, 2021
Ahlaki Çözülme Kuramı
(Bandura, 1990, 1999, 2016, 2018b), insanları, iyiliğe sevk eden ve kötülükten
alıkoyan benlikle ilişkili süreçleri açıklamaya çalışır. Bu sürecin
işleyişinde, temel rolü, ahlaki öz yaptırımlar üstlenir. İnsanlar, iyi ya da
kötü eylemleri için kendilerine yaptırımlar uygularlar. Yaptıkları iyi şeyler
için gurur duyarlarken, kötü davranışlarından ötürü kendilerini kınarlar.
Kendileri ile ilgili olumlu düşüncelerini sürdürebilmek için iyi olduğuna
inandıkları eylemlere yönelirler. Kötü olarak gördüklerindense kaçınırlar,
ancak bazı durumlarda bu kurallar, kendi menfaatleriyle çelişir ya da toplumsal
kurallar kendi inandıklarının önüne geçer. Böyle durumlarda, hem kendi
yararlarına uygun davranmayı hem de öz değerlerini korumak isterler. Bunu
yapabilmek için ahlaki kurallarına uymayan davranışlarını, ahlaki olarak kabul
edilir biçimlerde yeniden yorumlarlar. Örneğin, onlara yüce bazı amaçlar
yüklerler. Yaptıklarından sorumlu olmadıklarını düşünebilir ya da bunların
önemsiz şeyler olduğuna ve kimseye zarar vermediğine inanabilirler. Bazen de
davranışları için başkalarını suçlar ya da koşulları gerekçe gösterirler.
Dolayısıyla da kötü bir şey yapmadıklarına inanırlar ve iyi biri olduklarını
düşünmeye devam ederler. Bu süreç, ahlaki çözülme olarak isimlendirilir. Ahlaki Çözülme Kuramı, ahlaki çözülmeyi
belirleyen kişisel, sosyal ve davranışsal etmenleri, benliğe dayalı süreçlerle
açıklamaya çalışır. Kuramda, aynı zamanda ahlaki çözülmeyi, ahlaki bağlılığa
dönüştüren etmenler üzerinde durulur.