Ahlaki Çözülme Kuramı

Okutan N.

Sosyal Psikoloji Kuramları II, Meryem Berrin Bulut, Editör, Nobel Yayınevi, Ankara, ss.151-187, 2021

  • Yayın Türü: Kitapta Bölüm / Mesleki Kitap
  • Basım Tarihi: 2021
  • Yayınevi: Nobel Yayınevi
  • Basıldığı Şehir: Ankara
  • Sayfa Sayıları: ss.151-187
  • Editörler: Meryem Berrin Bulut, Editör
  • Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Ahlaki Çözülme Kuramı (Bandura, 1990, 1999, 2016, 2018b), insanları, iyiliğe sevk eden ve kötülükten alıkoyan benlikle ilişkili süreçleri açıklamaya çalışır. Bu sürecin işleyişinde, temel rolü, ahlaki öz yaptırımlar üstlenir. İnsanlar, iyi ya da kötü eylemleri için kendilerine yaptırımlar uygularlar. Yaptıkları iyi şeyler için gurur duyarlarken, kötü davranışlarından ötürü kendilerini kınarlar. Kendileri ile ilgili olumlu düşüncelerini sürdürebilmek için iyi olduğuna inandıkları eylemlere yönelirler. Kötü olarak gördüklerindense kaçınırlar, ancak bazı durumlarda bu kurallar, kendi menfaatleriyle çelişir ya da toplumsal kurallar kendi inandıklarının önüne geçer. Böyle durumlarda, hem kendi yararlarına uygun davranmayı hem de öz değerlerini korumak isterler. Bunu yapabilmek için ahlaki kurallarına uymayan davranışlarını, ahlaki olarak kabul edilir biçimlerde yeniden yorumlarlar. Örneğin, onlara yüce bazı amaçlar yüklerler. Yaptıklarından sorumlu olmadıklarını düşünebilir ya da bunların önemsiz şeyler olduğuna ve kimseye zarar vermediğine inanabilirler. Bazen de davranışları için başkalarını suçlar ya da koşulları gerekçe gösterirler. Dolayısıyla da kötü bir şey yapmadıklarına inanırlar ve iyi biri olduklarını düşünmeye devam ederler. Bu süreç, ahlaki çözülme olarak isimlendirilir. Ahlaki Çözülme Kuramı, ahlaki çözülmeyi belirleyen kişisel, sosyal ve davranışsal etmenleri, benliğe dayalı süreçlerle açıklamaya çalışır. Kuramda, aynı zamanda ahlaki çözülmeyi, ahlaki bağlılığa dönüştüren etmenler üzerinde durulur.