Akademik Veri Yönetim Sistemi
I. Lisansüstü Sosyal Bilimler Sempozyumu, Kocaeli, Türkiye, 28 Mayıs 2021, ss.442-444
PERFORMANS SANATI ve TÜRK TİYATROSUNUN GELECEĞİ
Romantizm akımının daha çok metinler üzerinden yeni bir konvansiyon yaratımına dönük yenilikçi/erken-avangard fiyatral arayışları on dokuzuncu yüzyılın sonlarından itibaren hem münferit olarak hem de kurumsal bakımdan farklı dünya görüşleri ekseninde uygulamalarını yoğunlaştırmış; genelde sanat özelde ise tiyatro sanatında klasik olana karşı deneysel yaratılar sergilemişlerdir. Bununla birlikte Tiyatro Sanatı özelinde Almanya'da Wagner'in fikirleri tiyatro tekniğinde yeni olana dair fitili ateşlerken, 1920'lere gelindiğinde ise Fransa'da Antonin Artaud'nun "öncülüğünde" oyuncunun merkeze alındığı yöntem yaratma çabalarıyla sürdürülmekteydi. Temelde, "Batı olmayana yöneliş" ve Aristocu Poetika'nın reddiyesi olarak görülen böylesi tiyatral arayışlar, 1930'lu yıllardan itibaren Almanya'da Piscator ve Brecht gibi tiyatro insanlarının ortaya çıkışıyla bu kez de kendine ideolojik bir zemin yaratmıştı. İkinci Dünya Savaşı sonrası oluşan atmosfer ise artık Aristocu reddiyenin istikameti tam manasıyla "tiyatral bir özne olarak Oyuncunun (Bireyin)" merkeze alındığı bir yöne çevirmişti. Altmışlı yılların erken dönemlerinden itibaren Viyana'da Avusturya Aksiyonerleri ve Grotowski'nin Polonya'da başlayan münferit tiyatral arayışlarınında etkisiyle Amerika ve İngiltere gibi ülkelerde de yeni arayışlar ortaya çıkmıştır. Böylesi çalışmaların bir sonucu olarak Amerikalı tiyatro insanı Richard Schechner'in disiplinler arası bir yaklaşımla Britanyalı antropolog Victor Tumer'la birlikte oluşturdukları yeni Tiyatral Poetika 1960'lardan itibaren "Olimpos'taki Tiyatral Panteonu" ilga etmek suretiyle tiyatro sanatını "adem-i merkeziyetçi" bir hale getirerek tiyatro sanatında "yere/" olanın altını çizmiştir. Schechner ve Turner'm Afrika'daki ve diğer "ilkel" kabile ritüelleri/yaşamsal pratiklerinden referanslarla oluşturduğu bu yeni Tiyatral Poetika, 1960'lardan sonra "Performans" disiplini/sanatı formunda şekillenmiş ve Batı Tiyatrosu'nu içinde bulunduğu krizden kurtararak adeta can suyu olmuştu. Bir tür "Aristocu olmayan tiyatro konvansiyonu" olarak binlerce yıldır Anadolu topraklarında icra edilen Dramatik Köy Seyirlik Oyunları'nı incelediğimizde ise tiyatral bir etkinlik olmasının yanında aynı zamanda toplumsal fayda mekanizması bağlamında da ilkel/özsel bir kaynak olmaklığıyla Ritüel işlevi sağladığı görülmektedir. Anadolu'daki bu tarz Ritüel/Dramatik Seyirlik Oyunlara yapısal ve biçimsel yönden baktığımızda ise Schechner ve Turner'm Afrika'daki ritüellerde tespit ettiği yapısal ve biçimsel görüngülerle birebir örtüştüğü tespit edilmektedir. Nihayetinde Batı tiyatrosunu daha işlevsel hale getirmek için 1960'larda Tumer ve Schechner tarafından Performans Sanatı formunda oluşturulan bu yeni tiyatral kamusun/poetikanin bir benzerini (belki de daha iyisini) Anadolu Ritüelleri olarak da adlandırabileceğimiz "Dramatik Köy Seyirlik Oyunları"ı kaynaksallığında yaratabileceğimizi rahatlıkla ifade edebiliriz.
Anahtar Kelimeler: Türk Tiyatrosu, Performans, Ritüel, Köy Seyirlik
PERFORMANCE ART AND THE FUTURE OF TURKISH THEATER
The innovative / early-avant-garde theatrical searches of Romanticism towards the creation of a new artistic convention over texts have been intensifying its practices both individually and institutionally in the axis of different world views since the late nineteenth century; they carried out experimental practices against the classical in art in general and in theater in particular. In the meantime especially in Theater Art, Wagner's ideas were firing the wick on the new theatrical technique in Germany, and by the 1920s, it was continued in France with the efforts to create a method in which the actor was put in the center "under the leadership" of Antonin Artaud. Such theatrical pursuits, which are basically seen as "turning towards the non-West" and the rejection of Aristotelian Poetics, this time created an ideological ground for itself with the emergence of theater people such as Piscator and Brecht in Germany since the 1930s. The atmosphere that emerged after the Second World War, on the other hand, had now turned the direction of the Aristotelian rejection in a direction in which the "Actor (the Individual) as a theatrical subject" was taken to the center. From the early sixties onwards, new searches arose in countries such as the United States and England, with the influence of the Austrian Actioners in Vienna and Grotowski's individual theatrical searches that began in Poland. As a result of such studies, the new Theatrical Poetics created by the American theater man Richard Schechner with an interdisciplinary approach together with the British anthropologist Victor Turner has ignored the "Theatrical Pantheon in Olympus" since the 1960s and underlined the "local" in theater art. This new Theatrical Poetics, created by Schechner and Turner with references from African and other "primitive" tribal rituals / vital practices, was shaped in the form of "Performance" discipline / art after the 1960s and became the lifeblood by saving the Western Theater from its crisis. As a kind of "non-Aristotelian theater convention", when we examine the Dramatic Village Plays that have been performed in Anatolia for thousands of years, it is seen that besides being a theatrical activity, it also provides a ritual function as a primitive / essential resource in the context of social benefit mechanism. When we look at this kind of Ritual / Dramatic Watching Plays in Anatolia from a structural and formal perspective, it is determined that they exactly coincide with the structural and formal phenomena that Schechner and Turner identified in the rituals in Africa. After all, we can easily state that we can create with "Dramatic Village Plays", which we can call Anatolian Rituals, a similar (perhaps better) of this new theatrical large dictionary / poetics created in the form of Performance Art by Turner and Schechner in the 1960s.
Key Words: Turkish Theater, Performance, Ritual, Village Theatre Plays