Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre Yerel Yönetimden Ticarete İzmirli Kâtibzâdeler


Kızıl Öztürk M.

Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, cilt.2023, sa.17, ss.222-253, 2023 (Scopus) identifier identifier

Özet

XVIII. ve XIX. yüzyılda önemli bir ticaret ve liman kenti olan İzmir’de meşhur bir eşraf olarak zikredilen Kâtibzâdeler, kadılık ve kurucusu oldukları vakıfta müderrislik başta olmak üzere voyvodalık, mutasarrıflık, âyanlık gibi yerel yönetim dâhilindeki idari vazifelerde bulunmuşlardır. Yakınçağ başlarından itibaren üstlendikleri gümrük eminliği, bina eminliği ve ihtisap nazırlığı gibi görevler mukabilinde İzmir limanındaki ticari gelirlerin kontrolünü sağladıkları gibi İzmir pamuk ve pamuk ipliği rüsumu, geliri yüksek olan İzmir kalemi cizye rüsumu, taze meyve gümrüğü ve mukataası gibi önemli gelirleri tasarruflarına almışlardır. Bu bağlamda bir kıyı kenti hüviyeti taşıyan İzmir’in idari ve iktisadi tekelinde söz sahibi olarak bir dönem boyunca ciddi yükselişlere sahip olduklarını ve iktidarlarını ticari olanakları ile zirveye taşıdıklarını görmekteyiz. Kâtibzâdeler zuhur eden iltimassızlık, rüşvet ve keyfiyet durumlarında ise hanedanzâde olarak gerekli uygulamalara tabii olmuşlardır. Bilhassa XIX. yüzyılın sonlarına doğru aile üyelerinin mağduriyetleri olduğu gibi İzmir ticari hayatına dâhil olanlar da söz konusudur. Bu çalışmanın amacı, Yakınçağ döneminde Osmanlı’nın en büyük kentlerinden biri olan İzmir’deki Kâtibzâde aile üyelerinin arşiv belgelerine göre tespit edilmesi ve haiz oldukları idari vazifelere binaen elde ettikleri gelirler ile ticaret erbabı olduklarının ortaya çıkarılması yönünde bir araştırma niteliğinde olmasıdır. Kâtibzâdeler üzerinde yapılmış olan teferruatlı bir çalışmanın olmayışı Osmanlı arşiv belgelerinden büyük oranda istifade edilmesine vesile olmuştur.
Izmir, which was an important trade and port city in the 18th and 19th centuries, the Kâtibzâdes, known as the famous notables, undertook administrative duties such as voivodeship and governorship in local governments. In the modern period of the Ottoman Empire, they held positions such as customs assurance, trust establishment and specialization Minister. By controlling the commercial revenues at the Izmir port, they obtained important revenues such as Izmir cotton and cotton yarn, which brought high income to Izmir, and important revenues such as Izmir non-Muslim tax revenues and fresh fruit customs. Thus, they experienced a rise in the administrative and economic monopoly of Izmir for a period. In cases of bribery, clerks were considered dynastic. Especially towards the end of the 19th century, there were victims of family members as well as those involved in the commercial life of Izmir. The aim of this study is to identify the members of the Kâtibzâde family in Izmir, one of the largest cities in the recent period, according to archival documents and to reveal that they were merchants with the income they obtained from trade. The absence of a detailed study about the Kâtibzâdes has been effective in making great use of Ottoman archive documents.